Soạn bài Tấm Cám

  Truyện kể về cuộc sống của Tấm – cô gái hiền lành, chăm chỉ, mẹ mất sớm. Cha Tấm đi bước nữa nhưng cũng sớm qua đời, khiến Tấm phải sống cùng người dì ghẻ và Cám - người em cùng cha khác mẹ. Một lần đi bắt tép, Tấm bị Cám lừa lấy hết giỏ tép. Bụt hiện lên, cho Tấm một con cá bống để bầu bạn. Mẹ con Cám phát hiện, lừa tấm đi chăn trâu đồng xa để ăn thịt Bống. Bụt bày cách cho Tấm tìm và chôn xương bống. Đến ngày hội, dì ghẻ bắt Tấm nhặt thóc gạo, không cho đi dự hội. Bụt cho đàn chim xuống giúp nhặt thóc và chỉ cho Tấm cách có quần áo đẹp đi hội. Tấm đánh rơi chiếc giày khi qua cầu, vua nhặt được và nhờ đó cô được chọn làm hoàng hậu. Ngày giỗ cha, Tấm về làm giỗ, trèo cây hái cau thì bị dì ghẻ chặt cây, Tấm ngã xuống ao mà chết. Cám thay chị trong cung vua làm hoàng hậu. Tấm hóa thành chim vàng anh quấn quuýt bên vua. Cám tìm cách giết thịt. Nhưng từ đám lông chim Cám bỏ đi lại mọc lên hai cây xoan đèo xanh mát để vua mắc võng nằm. Cám chặt xoan đào, đóng khung cửi. Khi ngồi dệt vải, Cám bị khung cửi tố cáo, liền đốt khung và đem đổ tro ra ven đường thật xa. Từ đống tro, một cây thị mọc lên, thị chín, rơi vào bị của bà lão hàng nước. Hàng ngày, Tấm chui ra từ quả thị, giúp bà hàng nước dọn dẹp nhà cửa và nấu cơm nước. Bà cụ xé vỏ thị , Tấm mất nơi hóa thân, trở lại làm người sống cùng bà lão như con gái. Nhà vua một lần nghỉ chân tại hàng nước, nhận ra miếng trầu têm cánh phượng của Tấm nên đã đón nàng trở lại cung làm hoàng hậu. Cám bị Tấm trừng trị, dì ghẻ cũng lăn ra chết theo. Từ đó, Tấm được sống hạnh phúc bên nhà vua.

   Văn bản Tấm Cám có thể chia thành 3 phần chính:

a. Phần đầu: Cuộc đời và số phận của Tấm. Tấm luôn được Bụt giúp đỡ.

b. Phần thứ hai: Vật báu trả ơn. Hạnh phúc đã đến với Tấm.

c. Phần thứ ba: Cuộc đấu tranh không khoan nhượng qua những kiếp hồi sinh của Tấm.

* Nguyên nhân mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám: quan hệ dì ghẻ - con chồng: quan hệ giữa Tấm là đứa con mồ côi cha phải sống với bà mẹ ghẻ và người em Cám cùng cha khác mẹ.

* Diễn biến truyện: Diễn biến truyện có thể chia thành hai phần chính:

1. Tấm và Cám cùng đi bắt tép. Tấm chăm chỉ nhưng bị Cám lừa trút hết giỏ tép. Đây là mâu thuẫn trực tiếp giữa Tấm và Cám, phản ánh quan hệ không tốt đẹp trong gia đình.

2. Mẹ con Cám lừa khi Tấm đi chăn trâu ở đồng xa để lừa ăn thịt cá bống. Mâu thuẫn tuy vẫn ở trong gia đình nhưng đã được phát triển hơn là mẫu thuẫn giữa kẻ ác (mẹ con Cám) và người lương thiện (Tấm).

3. Mẹ con Cám ăn mặc đẹp, chuẩn bị đi xem hội. Biết Tấm cũng muốn được đi chơi, dì ghẻ trộn thóc với gạo, bắt tấm ở nhà nhặt cho hết mới được đi. Mâu thuẫn này vẫn ở trong khuôn khổ gia đình, nhưng đã được đẩy lên mức độ cao hơn, giữa một bên là Tấm - người hiền lành, bị áp bức; với một bên là mẹ Cám – đại diện cho tầng lớp những kẻ cường hào, độc ác. 

 4. Tấm trở thành vợ vua. Nhân dịp Tấm về nhà giỗ bố, mẹ con Cám đã lừa chặt cây cau, giết chết Tấm rồi cho Cám vào cung làm hoàng hậu thay chị. 

Mâu thuẫn đã đẩy đến đỉnh điểm, trở thành mâu thuẫn giữa hai bên đối địch: một bên là người lương thiện, hiền lành, nết na (Tấm) với một bên là những kẻ tham lam độc ác (mẹ con Cám). Ở trường hợp này, Tấm đã trở thành vợ vua, nên mối quan hệ không chỉ nằm trong phạm vi gia đình, mà đã được phát triển tới mức độ có ý nghĩa xã hội. 

5. Tấm hóa thành chim Vàng anh, được vua yêu quý. Mẹ con Cám lại nghĩ cách giết Tấm lần thứ hai: làm thịt chim rồi đổ lông ra vườn. 

6. Chỗ lông chim mọc lên hai cây xoan đào tươi tốt và xanh mát. Nhà vua thấy cây đẹp, mắc võng và ngày nào cũng ra nằm hóng mát ở hai cây xoan đào. Mẹ con Cám trở thành kẻ thù giết Tấm lần thứ ba, khi chặt cây xoan làm khung cửi. 

7. Khi Cám ngồi dệt cửi, khung cửi kêu tố cáo Cám: "kẽo cà kẽo kẹt... ". Mẹ con Cám lại đem đốt khung và đổ tro ra một bờ rào thật xa. Xung đột này đã lên đến đỉnh điểm khi mẹ con Cám có hành động tận diệt đối với Tấm.

8. Từ đống tro bên đường, mọc lên cây thị. Tấm hóa thân vào quả thị để trở lại làm người nhờ tình yêu thương của bà lão bán nước. Cuối cùng, nhờ duyên mà vua đến hàng nước của bà lão, nhận ra Tấm. Tấm có cơ hội trở về cung trả thù mẹ con Cám.

* Mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám đã diễn ra theo hướng phát triển của hai tuyến nhân vật đối lập nhau: 

- Tuyến nhân vật phản diện -  mẹ con Cám: càng ngày càng tỏ ra độc ác hơn, tàn nhẫn hơn.

- Tuyến nhân vật chính diện -  Tấm: Ban đầu phải chịu đựng những  khó khăn, đày ải ngày càng lớn, nhưng sau đó Tấm đã có những hành động và phản ứng yếu ớt. Cuối cùng, hành động chủ động trả thù mẹ con Cám của Tấm đã trở nên quyết liệt hơn, với mục đích đòi lại công bằng và hạnh phúc thực sự dành cho mình.

 - Tấm trải qua bốn kiếp hồi sinh: 

1. Tấm bị giết, hóa thành chim Vàng anh, được vua yêu quý. 

2. Mẹ con Cám làm thịt chim rồi đổ lông ra vườn. Chỗ lông chim mọc lên hai cây xoan đào tươi tốt và xanh mát. Nhà vua thấy cây đẹp, mắc võng và ngày nào cũng ra nằm hóng mát ở hai cây xoan đào. 

3. Mẹ con Cám chặt cây xoan làm khung cửi. Khi Cám ngồi dệt cửi, khung cửi kêu tố cáo Cám: "kẽo cà kẽo kẹt... ". Mẹ con Cám lại đem đốt khung và đổ tro ra một bờ rào thật xa. 

4. Từ đống tro bên đường, mọc lên cây thị. Tấm hóa thân vào quả thị để trở lại làm người nhờ tình yêu thương của bà lão bán nước và gặp lại được nhà vua, có cơ hội trả thù mẹ con Cám.

- Sự hóa thân thần kì này phản ánh một quan niệm của dân gian xưa: quan niệm đồng nhất giữa người và vật. Dù hóa thân thành bất kì vật gì, những phẩm chất và nét đẹp trong tâm hồn của Tấm vẫn không hề thay đổi: lương thiện, hiền lành, giản dị và trong sáng. Điều quan trọng nhất trong bốn lần hóa thân này  của Tấm làlà sự chuyển biến, phát triển ý thức đấu tranh, phản kháng trước những hành động đôc ác, tàn nhẫn của mẹ con Cám. 

- Sự hóa thân của Tấm được xây dựng bởi những yếu tố kì ảo. Các yếu tố này được chia thành hai cách biểu hiện, tương ứng với hai phần diễn biến của mâu thuẫn. Trong phần đầu, mỗi khi gặp khó khăn, Tấm đều khóc và nhận sự giúp đỡ từ Bụt. Sự giải quyết khó khăn này là thụ động. Tuy nhiên, ở phần hai, Tấm không còn khóc, và cũng không có sự xuất hiện của Bụt. Tấm đã chủ động, tự mình đấu tranh để giành lấy hạnh phúc. Các vật mà Tấm hóa thân như chim vàng anh, xoan đào, khung cửi, quả thị đều chứa đựng linh hồn của Tấm, để sau cùng Tấm có thể sống lại và đấu tranh quyết liệt với cái ác, giành lại hạnh phúc.

- Sự hóa thân này có thể bị ảnh hưởng bởi thuyết luân hồi của đạo Phật. Tuy nhiên, mục đích sau cùng của nó chính là sự thể hiện mơ ước, tinh thần lạc quan, niềm tin của nhân dân lao động về chiến thắng sau cùng của cái thiện đối với các ác, cái tốt đối với cái xấu, cái công bằng đối với cái bất công.

   Về hành động trả thù của Tấm đối với mẹ con Cám, có thể nhìn nhận từ hai hướng:

Thứ nhất: Tấm hành động như vậy là đúng, vì mẹ con Cám đã có những hành động hết sức độc ác, hết lần này đến lần khác hại Tấm, quyết tâm tiêu diệt Tấm đến cùng, để hành hạ và chiếm lấy những gì mà Tấm có được. Sự phát triển trong ý thức phản kháng của Tấm không phải chỉ là vấn đề trả thù mà còn là vấn đề bảo vệ tính mạng, hạnh phúc của mình. Cho nên, mẹ con Cám cần phải bị trừng trị.  Đồng thời, việc Tấm trừng trị mẹ con Cám cũng phần nào thể hiện tư tưởng của dân gian: Ác giả ác báo; gieo nhân nào gặp quả nấy. 

Thứ hai: Tấm quá nhẫn tâm. Hành động trả thù của Tấm dường như mâu thuẫn với sự hiền lành, lương thiện mà mọi người thấy ở Tấm ngay từ đầu truyện. 

+ Nguyên nhân khởi đầu cho mâu thuẫn giữa Tấm và mẹ con Cám: quan hệ dì ghẻ - con chồng: quan hệ giữa Tấm là đứa con mồ côi cha phải sống với bà mẹ ghẻ và người em Cám cùng cha khác mẹ. (Nguyên nhân này có thể bắt nguồn từ việc kế thừa những tài sản, giá trị vật chất mà người cha chung đã mất của Tấm và Cám để lại).

+ Truyện còn phản ánh xung đột giữa cái thiện và cái ác, cái thật và cái giả, cái công bằng và cái bất công:

 - Mẹ con Cám: Đại diện cho sự độc ác, tàn nhẫn, giả dối và lười biếng.

- Tấm: Đại diện cho những người cần cù, siêng năng và sống lương thiện. 

Chính vì thế, mâu thuẫn dì ghẻ - con chồng đã phát triển lên, trở thành xung đột giữa cái thiện và cáiác.

+ Tấm và mẹ con Cám còn có mối quan hệ giữa người bị áp bức (Tấm: nhỏ bé, bất hạnh, không có sức phản kháng) với kẻ áp bức (mẹ con Cám).

+ Khái niệm truyện cổ tích: 

- Truyện cổ tích là những truyện truyền miệng dân gian kể lại những câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật quen thuộc như nhân vật tài giỏi , nhân vật dũng sĩ, người mồ côi, người em út, người con riêng, người nghèo khổ, người có hình dạng xấu xí, người thông minh, người ngốc nghếch và cả những câu chuyện kể về các con vật nói năng và hoạt động như con người.

- Phân loại truyện cổ tích : Căn cứ vào nhân vật chính và tính chất sự việc được kể lại, có thể chia truyện cổ tích ra làm 3 loại :Truyện cổ tích về loài vật.,truyện cổ tích thần kỳ,truyện cổ tích thế tục (cổ tích sinh hoạt).

- Đặc trưng của truyện cổ tích thần kì được biểu hiện qua truyện “Tấm Cám” là:

+ Có sự tham gia của các yếu tố thần kì vào sự phát triển của truyện, bao gồm: Ông Bụt, sự hoá thân nhiều lần của Tấm... Đây là các yếu tố không thể thiếu, góp phần giúp cốt truyện phát triển. 

Hầu hết các yếu tố thần kì đều là những tình tiết quan trọng, vừa có giá trị cao về nghệ thuật mà còn mang giá trị nội dung sâu sắc. 

+ Kết cấu truyện: nhân vật chính phải trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng mới được hưởng hạnh phúc

+ Chủ đề truyện: Truyện phản ánh những xung đột trong xã hội thời kì đã có sự phân chia giai cấp.

+ Ý nghĩa: Góp phần tạo nên nội dung truyện có hậu, mang tính nhân đạo và lạc quan.