Soạn bài Ôn tập phần Tiếng Việt - SGK môn Ngữ văn 9 tập 1

I. Các phương châm hội thoại:

1.  Nội dung các phương châm hội thoại:

2. Hãy kể một tình huống giao tiếp trong đó có một hoặc một số phương châm hội thoại nào đó không được tuân thủ.

II. Xưng hô trong hội thoại:

1. Ôn lại các từ ngữ xưng hô thông dụng trong tiếng Việt và cách dùng chúng.

2. Trong tiếng Việt, xưng hô thường tuân thủ theo phương châm “xưng khiêm, hô tôn”. Em hiểu phương châm đó như thế nào? Cho ví dụ minh họa.

3. Thảo luận vấn đề: Vì sao trong tiếng Việt, khi giao tiếp, người nói phải hết sức chú ý đến sự lựa chọn từ ngữ xưng hô?

III. Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp:

1. Ôn lại sự phân biệt giữa cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp.

2. Đọc lại đoạn trích sau và thực hiện yêu cầu nêu ở dưới.

Vua Quang Trung tự mình đốc suất lại binh, cả thủy lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
– Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ như thế nào?
Thiếp nói:
– Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.

(Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí)

Hãy chuyển những lời đối thoại trong đoạn trích thành lời dẫn gián tiếp. Phân tích những thay đổi về từ ngữ trong lời dẫn gián tiếp so với lời đối thoại.

Lời giải:

I. Các phương châm hội thoại:

Câu 1 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2.  Nội dung các phương châm hội thoại:

 
Trả lời:
 
- Phương châm về lượng: Nói cho có nội dung, không thiếu, không thừa.
- Phương châm vềchất: Đừng nói những điều mà mình không tin là đúng hay không có bằng chứng xác thực.
- Phương châm quanhệ: Cần nói đúng vào đề tài giao tiếp.
- Phương châm cách thức: Nói ngắn gọn, rành mạch.
- Phương châm lịchsự: Cần tế nhị và tôn trọng người khác.
 
Câu 2 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2. Hãy kể một tình huống giao tiếp trong đó có một hoặc một số phương châm hội thoại nào đó không được tuân thủ.
 
Trả lời
 
Các trường hợp không tuân thủ phương châm hội thoại:
- Người nói vô ý, vụng về, thiếu văn hóa giao tiếp.
- Phải ưu tiên cho một phương châm hội thoại hay một yêu cầu khác.
- Để gây sự chú ý, để người nghe hiểu theo một hàm ý nào đó.
* Một câu chuyện có phương châm hội thoại không được tuân thủ:
Trên một chiếc tàu viễn dương nọ, viên thuyền phó có thói nghiện rượu, còn viên thuyền trưởng lại là người rất ghét chuyện uống rượu. Một hôm, thuyền trưởng ghi vào nhật kí của tàu: “Hôm nay thuyền phó lại say rượu”. Hôm sau, đến phiên trực của mình, viên thuyền phó đọc thấy câu này, bèn viết vào trang sau: “Hôm nay thuyền trưởng không say rượu”.
* Viên thuyền phó đã ngầm thông báo một điều mà ông ta biết chắc là không đúng. Từ đây, ta có thể thấy phương châm về chất đã không được tuân thủ.
 
II. Xưng hô trong hội thoại:
 
Câu 1 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2. Ôn lại các từ ngữ xưng hô thông dụng trong tiếng Việt và cách dùng chúng.
 
Trả lời
 
Các từ ngữ xưng hô trong Tiếng Việt:
- Đại từ: tôi, chúngta, anh ấy, họ, chúng nó...
- Danh từ: bố, mẹ, con, cháu, cô, dì, chú, bác...
- Tên riêng:.........
- Từ chỉ chức vụ, nghề nghiệp: thủ trưởng, giám đốc,...; bác sĩ, cô giáo...
 
Câu 2 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2. Trong tiếng Việt, xưng hô thường tuân thủ theo phương châm “xưng khiêm, hô tôn”. Em hiểu phương châm đó như thế nào? Cho ví dụ minh họa.
 
Trả lời
 
Cách sử dụng:
- Phương châm xưng khiêm, hô tôn: người nói tự xưng mình một cách khiêm nhường và gọi người đối thoại một cách tôn kính.
- Cần chú ý lựa chọn từ ngữ xưng hô thích hợp với tình huống giao tiếp.
 
III. Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp:
 
Câu 1 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2. Ôn lại sự phân biệt giữa cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp.
 
Trả lời
 
Cách dẫn trực tiếp: nhắc lại nguyên văn lời nói hay ý nghĩ của người hoặc nhân vật, lời dẫn trực tiếp được đặt trong dấu ngoặc kép.
 
Câu 2 - trang 190 SGK Ngữ văn 9 tập 2.

Đọc lại đoạn trích sau và thực hiện yêu cầu nêu ở dưới.

Vua Quang Trung tự mình đốc suất lại binh, cả thủy lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi:
– Quân Thanh sang đánh, tôi sắp đem binh ra chống cự. Mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ như thế nào?
Thiếp nói:
– Bây giờ trong nước trống không, lòng người tan rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.

(Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí)

Hãy chuyển những lời đối thoại trong đoạn trích thành lời dẫn gián tiếp. Phân tích những thay đổi về từ ngữ trong lời dẫn gián tiếp so với lời đối thoại.

Trả lời
 
Cách dẫn gián tiếp: thuật lại lời nói hay ý nghĩ của người hay nhân vật, có điều chỉnh cho phù hợp, lời dẫn gián tiếp không đặt trong dấu ngoặc kép.
 
3. Bài tập:
       Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng hay thua như thế nào.
       Nguyễn Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người tan rã, quân Thanh ở xa tới, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu thế nên đánh hay nên giữ ra sao, vua Quang Trung ra Bắc không quá mười ngày quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
* Những thay đổi:
– Từ xưng hô: tôi nhà - vua; chúa công - vua Quang Trung
– Từ chỉ địa điểm: bỏ bớt - từ đây
– Từ chỉ thời gian: bây giờ - bấy giờ


 

+ Mở rộng xem đầy đủ