Soạn bài Nói với con

I. Tác giả

Nhà thơ Y Phương tên khai sinh là Hứa Vĩnh Sước, dân tộc Tày, sinh năm 1948; quê ở huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng. Y Phương nhập ngũ năm 1968, phục vụ trong quân đội đến năm 1981 chuyển về công tác tại Sở văn hóa  – Thông tin Cao Bằng. Từ năm 1993, ông là Chủ tịch Hội Văn học nghệ thuật Cao Bằng, Ủy viên Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa VI. Thơ ông thể hiện tâm hồn chân thật, mạnh mẽ mà trong sáng, cách tư duy giàu hình ảnh của con người miền núi. Năm 2007, Y Phương được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.

II. Bố cục

- Phần 1 (từ đầu đến “Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời”) : Người con lớn lên trong tình yêu thương và đùm bọc của gia đình, quê hương.

- Phần 2 (còn lại) : Lòng tự hào về sức sống mạnh mẽ, bền bỉ, truyền thống tốt đẹp của quê hương  và niềm mong ước con hãy kế tục xứng đáng truyền thống ấy.

III. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 trang 73 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Mượn lời nói của con, nhà thơ gợi về cội nguồn sinh dưỡng mỗi con người, gợi về sức sống mạnh mẽ, bền bỉ của quê hương mình. Bố cục của bài thơ đã thể hiện ý tưởng đó như thế nào ?

Trả lời :

Bố cục của bài thơ thể hiện ý tưởng gồm hai phần. Nội dung của phần thứ nhất là lời cha nói với con về cội nguồn sinh dưỡng, con lớn lên trong tình yêu thương và đùm bọc của gia đình, quê hương. Phần thứ hai nói về những truyền thống tốt đẹp của quê hương bền bỉ, thủy chung, mộc mạc, tự lực, tự hào cần được kế tục và phát triển khi hội nhập, sánh vai cùng các dân tộc khác. Đó là những điều mà nhà thơ muốn nói với con, cũng là điều mà tác giả bộc lộ niềm tự hào về quê hương, về “người đồng mình”.

Câu 2 trang 73 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Con được lớn lên trong tình yêu thương của cha mẹ, trong sự đùm bọc của quê hương. Hãy tìm và phân tích các câu thơ nói lên điều ấy.

Trả lời :

Người con lớn lên trong sự yêu thương của cha mẹ:  Nói về cội nguồn sinh dưỡng của con, điều đầu tiên người cha nói đến là tình cảm gia đình – Cái nôi nuôi dưỡng con trưởng thành :

                                      Chân phải bước tới cha 

                                      Chân trái bước tới mẹ

                                      Một bước chạm tiếng nói

                                      Hai bước tới tiếng cười

Bằng các hình ảnh thật cụ thể , Y Phương tạo được không khí gia đình đầm ấm và hạnh phúc. Cả ngôi nhà như rung lên trong “ tiếng nói, tiếng cười”. Đằng sau lời nói cụ thể đó, tác giả muốn khái quát một điều lớn hơn: con là kết quả của một tình yêu đẹp, con sinh ra trong hạnh phúc (Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới/ Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời) và lớn lên bằng tình yêu thương, trong sự nâng đón, vỗ về, dìu dắt của cha mẹ. Tấm lòng của mẹ, của cha là cái đích để đưa con hướng tới. 

Người cha còn nói cho con biết: Con còn lớn lên trong cuộc sống lao động, trong tình yêu thương của “ người đồng mình” và trong nghĩa tình, sự đùm bọc của quê hương làng xóm. Người cha muốn nói cho con biết quê hương mình là một vùng quê giàu truyền thống văn hoá mà cũng thật nghĩa tình. Chính những gì đẹp đẽ của quê hương đã hun đúc nên tâm hồn cao đẹp của con người.

Câu 3 trang 73 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Người cha nói với con về những đức tính cao đẹp gì của người “đồng mình”, từ đó nhắc nhở con trên đường đời cần phải như thế nào ?

Trả lời :

Những đức tính cao đẹp của người đồng mình hiện dần lên qua lời tâm tình của người cha với cách nói vừa cụ thể vừa mang sức khái quát. Đó là tấm lòng thuỷ chung với nơi chôn rau cắt rốn dẫu quê hương còn nhiều cực nhọc, đói nghèo. Đó là một cuộc sống tràn đầy niềm vui và lạc quan: “Sống như sông như suối/ Lên thác xuống ghềnh/ Không lo cực nhọc”. “Người đồng mình” mộc mạc, giản dị nhưng giàu chí khí, niềm tin. Họ biết tự lực, tự cường xây dựng quê hương, duy trì truyền thống với những tập quán tốt đẹp của người đồng mình.

Gửi trong những lời đầy tự hào đó, người cha ước mong, hi vọng người con phải yêu quý, tự hào với truyền thống đó của quê hương để tiếp tục sống có tình có nghĩa, thuỷ chung. Cha mong muốn con mình phải tự hào về truyền thống tốt đẹp của quê hương, hãy lấy những tình cảm đó làm hành trang để vững bước trên đường đời.  

Câu 4 trang 74 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Em cảm nhận như thế nào về tình cảm của người cha đối với con trong bài thơ ? Điều lớn lao nhất mà người cha muốn truyền cho con qua những lời này là gì ?

Trả lời :

Tình cảm của người cha với người con là “yêu lắm con ơi”. Vì yêu con mình tha thiết mà người cha đã nói tất cả nguồn sinh dưỡng chan hòa niềm vui, niềm lạc quan và sự đùm bọc của cha mẹ, “người đồng mình”, quê hương với con. Người cha cũng nhắc cho con biết về những nét đáng tự hào của “người đồng mình”, của quê hương. Điều lớn nhất mà người cha muốn con cảm nhận đó là lòng tự hào về quê hương và lòng tự tin khi bước vào đời. Quê hương đã sinh ra, đã nuôi dưỡng, con người phải biết tự hào về quê mình, và càng tự hào thì càng phải góp sức xây dựng quê hương.

Câu 5 trang 74 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2 : Nhận xét về cách diễn tả tình cảm và suy nghĩ bằng hình ảnh của nhà thơ. (Gợi ý: Người miền núi thường có cách nói giàu hình ảnh, cụ thể, mộc mạc mà có tính khái quát, giàu chất thơ. Chẳng hạn bốn dòng thơ đầu bài hay các câu: “Đan lờ cài nan hoa – Vách nhà ken câu hát”, “Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương”…)

Trả lời :

Cách diễn tả tình cảm và suy nghĩ bằng hình ảnh là nét độc đáo của nghệ thuật bài thơ. Các hình ảnh được sử dụng trong bài vừa cụ thể vừa mang tính khái quát, vừa mộc mạc lại vừa giàu chất thơ. Bên cạnh đó, tác giả còn rất thành công khi vận dụng lối nói của người miền núi để thể hiện tình cảm của cha với con. Và qua đó, tác giả đã thể hiện lòng tự hào về vẻ đẹp mộc mạc, mạnh mẽ, thủy chung, bền bỉ của con người quê hương.

IV. Luyện tập (trang 74 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2)

Đặt mình là nhân vật người con trong bài thơ, soạn một bài nói ngắn về cảm xúc, suy nghĩ của mình khi nghe lời cha nói với con.

Bài làm

Nhà thơ Đỗ Trung Quân đã có những câu thơ thật đẹp về quê hương :

                                  "Quê hương mỗi người chỉ một

                                   Như là chỉ một mẹ thôi

                                   Quê hương nếu ai không nhớ

                                   Sẽ không lớn nổi thành người...”

Đúng như vậy. Quê hương là cội nguồn, là máu thịt của mỗi con người. Và con càng thấu hiểu hơn về nghĩa tình quê hương khi nghe lời dặn dò của cha về mảnh đất chôn rau cắt rốn của mình.

Những lời nói của cha về cội nguồn thật giản dị mà chứa đựng báo ý nghĩa sâu xa. Lời cha nói trong bài thơ thật xúc động, giúp con hiểu hơn về sức sống, vẻ đẹp đáng yêu và tâm hồn dân tộc mình. Đó là tấm lòng thuỷ chung với nơi chôn rau cắt rốn dẫu quê hương còn nhiều cực nhọc, đói nghèo. Đó là một cuộc sống tràn đầy niềm vui và lạc quan : “Sống như sông như suối/ Lên thác xuống ghềnh/ Không lo cực nhọc”. “Người đồng mình” mộc mạc, giản dị nhưng giàu chí khí, niềm tin. Họ biết tự lực, tự cường xây dựng quê hương, duy trì truyền thống với những tập quán tốt đẹp của người đồng mình.

Con tự hào về quê hương mình với vẻ đẹp mộc mạc, thủy chung, bền bỉ. Con hiểu rằng mình cần phải cố gắng học tập để tiếp nối xứng đáng, phát huy truyền thống của tổ tiên, quê hương và có ý chí vươn lên trong cuộc sống.