Soạn bài Tổng kết về từ vựng Luyện tập tổng hợp

 1. So sánh hai dị bản của câu ca dao:
– Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon
– Râu tôm nấu với ruột bù(a)
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt. Vì sao?
2. Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây:
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
– Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy thế liền than thở:
– Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
3. Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
                                 (Chính Hữu, Đồng chí)
Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển?
Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ?
4. Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau:
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
                                                  (Vũ Quần Phương , Áo đỏ)
5. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
    Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẫn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (Ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào (đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật, hiện tượng đó hay dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới)? hãy tìm năm ví dụ về những sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng.
6. Truyện cười sau đây phê phán điều gì?
  Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
– Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông vẫn gượng ậy nói với theo:
– Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
                                                                                                                            (Theo truyện cười dân gian)
Lời giải:
 Câu 1 trang 158 - SGK Ngữ văn 9 tập 1: So sánh hai dị bản của câu ca dao:
– Râu tôm nấu với ruột bầu
Chồng chan vợ húp gật đầu khen ngon
– Râu tôm nấu với ruột bù(a)
Chồng chan vợ húp gật gù khen ngon.
Cho biết trong trường hợp này, gật đầu hay gật gù thể hiện thích hợp hơn ý nghĩa cần biểu đạt. Vì sao?
Trả lời:
- Hai dị bản có sự khác biệt ở hai từ “gật đầu” và “gật gù”
+ gật đầu: cúi đầu xuống rồi ngẩng lên ngay, thường để chào hỏi hay bày tỏ sự đồng ý.
+ gật gù: gật nhẹ nhiều lần, tỏ ý tán thưởng, đồng tình
- Như vậy, dùng từ gật gù phù hợp với văn cảnh và ý nghĩa cần biểu đạt: tuy món ăn rất đạm bạc nhưng đôi vợ chồng nghèo rất ngon miệng vì họ biết chia sẻ những niềm vui đơn sơ trong cuộc sống.
Câu 2 trang 158 - SGK Ngữ văn 9 tập 1: Nhận xét cách hiểu nghĩa từ ngữ của người vợ trong truyện cười sau đây:
Chồng vừa ngồi xem bóng đá vừa nói:
– Đội này chỉ có một chân sút, thành ra mấy lần bỏ lỡ cơ hội ghi bàn.
Vợ nghe thấy thế liền than thở:– Rõ khổ! Có một chân thì còn chơi bóng làm gì cơ chứ!
Trả lời:
Người vợ không hiểu cách nói “chỉ có một chân sút”. Cách nói này có nghĩa là cả đội bóng chỉ có một người giỏi ghi bàn thôi. Người chồng nói chân sút theo nghĩa chuyển (hoán dụ), trong khi đó người vợ hiểu chân sút theo nghĩa đen (cầu thủ chỉ có một chân).

Câu 3 trang  Đọc đoạn thơ sau và trả lời câu hỏi.
Áo anh rách vai
Quần tôi có vài mảnh vá
Miệng cười buốt giá
Chân không giày
Thương nhau tay nắm lấy bàn tay.
Đêm nay rừng hoang sương muối
Đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới
Đầu súng trăng treo.
                                 (Chính Hữu, Đồng chí)Trong các từ vai, miệng, chân, tay, đầu ở đoạn thơ, từ nào được dùng theo nghĩa gốc, từ nào được dùng theo nghĩa chuyển?Nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức ẩn dụ, nghĩa chuyển nào được hình thành theo phương thức hoán dụ?
Trả lời:
Từ vai và từ đầu trong đoạn thơ của Chính Hữu được dùng theo nghĩa chuyển:
- Từ vai chuyển theo phương thức hoán dụ
- Từ đầu chuyển theo phương thức ẩn dụ

Câu 4 trang 159 - SGK Ngữ văn 9 tập 1: Vận dụng kiến thức đã học về trường từ vựng để phân tích cái hay trong cách dùng từ ở bài thơ sau:
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
                                                  (Vũ Quần Phương , Áo đỏ)
Trả lời:
Các từ (áo) đỏ, (cây) xanh, (ánh) hồng, ánh (hồng) lửa, cháy, tro tạo thành hai trường từ vựng:
- Trường từ vựng chỉ màu sắc: đỏ, xanh, hồng
- Trường từ vựng chỉ và những sự vật hiện tượng có quan hệ liên tưởng đến lửa: ánh, lửa, cháy, tro
* Các từ thuộc hai trường từ vựng có quan hệ chặt chẽ với nhau. Màu áo đỏ của cô gái thắp lên trong mắt chàng trai ngọn lửa. Ngọn lửa đó lan toả trong con người anh làm anh say đắm, ngất ngây (đến mức có thể cháy thành tro) và lan ra cả không gian, làm không gian cũng biến sắc (Cây xanh như cũng ánh theo hồng)
* Bài thơ đã xây dựng được những hình ảnh ấn tượng mạnh với người đọc, qua đó thể hiện độc đáo một tình yêu mãnh liệt và cháy bỏng.

Câu 5 trang 159 - SGK Ngữ văn 9 tập 1: Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
    Ở đây, người ta gọi tên đất, tên sông không phải bằng những danh từ mĩ lệ, mà cứ theo đặc điểm riêng biệt của nó mà gọi thành tên. Chẳng hạn như gọi rạch Mái Giầm, vì hai bên bờ rạch mọc toàn những cây mái giầm cọng tròn xốp nhẹ, trên chỉ xòa ra độc một cái lá xanh hình chiếc bơi chèo nhỏ; gọi là kênh Bọ Mắt vì ở đó tụ tập không biết cơ man nào là bọ mắt, đen như hạt vừng, chúng cứ bay theo thuyền từng bầy như những đám mây nhỏ, ta bị nó đốt vào da thịt chỗ nào là chỗ đó ngứa ngáy nổi mẫn đỏ tấy lên; gọi kênh Ba Khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng bám đặc sệt quanh các gốc cây (Ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé trộn tỏi ớt ăn rất ngon).
(Đoàn Giỏi, Đất rừng phương Nam)
Các sự vật và hiện tượng trên được đặt tên theo cách nào (đặt từ ngữ mới để gọi riêng sự vật, hiện tượng đó hay dùng từ ngữ đã có sẵn theo một nội dung mới)? hãy tìm năm ví dụ về những sự vật, hiện tượng được gọi tên theo cách dựa vào đặc điểm riêng biệt của chúng.
Trả lời:
* Các sự vật, hiện tượng đó được gọi tên theo cách dùng từ ngữ có sẵn với một nội dung mới dựa vào đặc điểm của sự vật, hiện tượng được gọi tên.
* Ví dụ: áo đuôi tôm, tay búp măng, cá kiếm, chuồn chuồn ớt, bánh xoài...

Câu 6 trang 159 - SGK Ngữ văn 9 tập 1: Truyện cười sau đây phê phán điều gì?
  Một ông sính chữ bất chợt lên cơn đau ruột thừa. Bà vợ hốt hoảng bảo con:
– Mau đi gọi bác sĩ ngay!
Trong cơn đau quằn quại, ông vẫn gượng ậy nói với theo:
– Đừng… đừng gọi bác sĩ, gọi cho bố đốc tờ!
                                                                                                                            (Theo truyện cười dân gian)
Trả lời:
Ông sính chữ gọi bác sĩ là đốc tờ. Truyện cười này phê phán thói sính dùng từ nước ngoài của một số người. Cách dùng đó không phù hợp vì không đúng lúc, đúng nơi của ông sính chữ.
Giải các bài tập Bài 12 SGK Ngữ văn 9 •Khúc hát ru những em bé đứng trên lưng mẹ •Ánh trăng •Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp) •Luyện tập viết đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố nghị luận
Bài trước Bài sau
Soạn ngữ văn 9 tập 1
Bài 12 SGK Ngữ văn 9
•Khúc hát ru những em bé đứng trên lưng mẹ •Ánh trăng •Tổng kết về từ vựng (Luyện tập tổng hợp) •Luyện tập viết đoạn văn tự sự có sử dụng yếu tố nghị luận
+ Mở rộng xem đầy đủ