Soạn bài Hành động nói
I. Hành động nói là gì ?
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi.
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
– Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
1. Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?
2. Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
3. Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?
4. Nếu hiểu hành động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất 
thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?
thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
1. Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?
2. Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một giây nức nở, chị dậu ngó con bằng cách xót xa:
Điểm thêm một giây nức nở, chị dậu ngó con bằng cách xót xa:
– Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im.
Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
3. Liệt kê các kiểu hành động nói mà em đã biết qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và mục II
III. Luyện tập
1. Trần Quốc Tuấn viết hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.
2. Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong những đoạn trích sau:
a)
Tiếng chó sủa vang các xóm
Tiếng chó sủa vang các xóm
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
– Bác trai đã khá rồi chứ?
– Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau đi, kẻo nửa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b) Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
– Đây là trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!
(Sự tích Hồ Gươm)
c) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
– Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!
– Cụ bán rồi?
– Bán rồi! Họ vừa bắt xong.[ …]
– Thế nó cho bắt à?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…
– Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
3. Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.
– Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.
– Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Lời giải:
I. Hành động nói là gì ?
Đọc đoạn trích sau và trả lời các câu hỏi.
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
– Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội vã từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
(Thạch Sanh)
Câu 1 trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?
– Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích để dọa Thạch Sanh để chàng trốn đi vì ngỡ mình đã giết chết con trăn vua nuôi, e tính mạng sẽ gặp nguy.
– Câu “Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết.” thể hiện rõ nhất mục đích ấy.
Câu 2 trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
Lí Thông đạt được mục đích.
Câu 2 trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Lí Thông có đạt được mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
Lí Thông đạt được mục đích.
– Chi tiết Thạch Sanh tin và vội vã từ giã mẹ con Lí Thông thể hiện rõ điều đó.
Câu 3 trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?
– Lí Thông đạt được mục đích của mình bằng phương tiện lời nói.
– Lí Thông đạt được mục đích của mình bằng phương tiện lời nói.
Câu 4 trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Nếu hiểu hành động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất \(định"^{a}\) thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?
*(a) Viện Ngôn ngữ học (Hoàng Phê chủ biên), Từ điển tiếng Việt, NXB Đà Nẵng – Trung tâm Từ điển học, Hà Nội – Đà Nẵng, 2002, tr. 422.
– Việc làm của Lí Thông là một hành động.
– Vì đó là việc làm đã thực hiện được mục đích của Lí Thông là đuổi Thạch Sanh đi.
II. Một số kiểu hành động nói thường gặp
Câu 1 - Một số kiểu hành động nói thường gặp trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?
Mục đích trong các lời nói của Lí Thông
Câu 1 - Một số kiểu hành động nói thường gặp trang 62 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Trong đoạn trích ở mục I, ngoài câu đã phân tích, mỗi câu còn lại trong lời nói của Lí Thông đều nhằm mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?
Mục đích trong các lời nói của Lí Thông
– Câu “Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu” nhằm mục đích thông báo.
– Câu “Thôi bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi” nhằm mục đích cầu khiến.
– Câu “Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu” nhằm mục đích hứa hẹn.
– Câu “Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu” nhằm mục đích hứa hẹn.
Câu 2 trang 63 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một giây nức nở, chị dậu ngó con bằng cách xót xa:
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một giây nức nở, chị dậu ngó con bằng cách xót xa:
– Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và òa lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im.
Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
Bây giờ nghe mẹ giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
Trả lời:
" Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?" → hành động hỏi.
" Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài" → hành động trình bày.
" U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư?" → mục đích hỏi.
" Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!" → mục đích bộc lộ cảm xúc đau khổ, buồn chán.
Câu 3 trang 63 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Liệt kê các kiểu hành động nói mà em đã biết qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và mục II
Các kiểu hành động nói mà em biết
– Hành động hỏi, hứa hẹn, trình bày, bộc lộ cảm xúc, …
III. Luyện tập
Câu 1 trang 63 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Trần Quốc Tuấn viết hịch tướng sĩ nhằm mục đích gì? Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung.
Trần Quốc Tuấn viết “Hịch tướng sĩ” nhằm mục đích: khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ, động viên họ học theo cuốn Binh thư yếu lược.
Trần Quốc Tuấn viết “Hịch tướng sĩ” nhằm mục đích: khích lệ lòng yêu nước của các tướng sĩ, động viên họ học theo cuốn Binh thư yếu lược.
– Câu trong bài hịch : Ta thường tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa; chỉ căm tức chưa xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù.
→ Mục đích của hành động nói: bày tỏ nỗi lòng của mình trước cảnh nước mất nhà tan.
– Vai trò của câu ấy với mục đích chung: tác động trực tiếp đến tình cảm, suy nghĩ của tướng sĩ. Họ nhận thức được và noi gương chủ tướng căm thù giặc, quyết tâm đánh giặc cứu nước.
Câu 2 - Luyện tập trang 63 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong những đoạn trích sau:
a)
Tiếng chó sủa vang các xóm
Tiếng chó sủa vang các xóm
Bà lão láng giềng lại lật đật chạy sang:
– Bác trai đã khá rồi chứ?
– Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lề bề lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Người ốm rề rề như thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn.
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng hôm qua tới giờ còn gì.
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau đi, kẻo nửa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
Rồi bà lão lật đật trở về với vẻ mặt băn khoăn.
(Ngô Tất Tố, Tắt đèn)
b) Lê Thận nâng gươm lên ngang đầu nói với Lê Lợi:
– Đây là trời có ý phó thác cho minh công làm việc lớn. Chúng tôi nguyện đem xương thịt của mình theo minh công, cùng với thanh gươm thần này để báo đền Tổ quốc!
(Sự tích Hồ Gươm)
c) Hôm sau lão Hạc sang nhà tôi. Vừa thấy tôi, lão báo ngay:
– Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ!
– Cụ bán rồi?
– Bán rồi! Họ vừa bắt xong.[ …]
– Thế nó cho bắt à?
Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nước mắt chảy ra. Cái đầu lão ngoẹo về một bên và cái miệng móm mém của lão mếu như con nít. Lão hu hu khóc…
– Khốn nạn… Ông giáo ơi!… Nó có biết gì đâu! Nó thấy tôi gọi thì chạy ngay về, vẫy đuôi mừng. Tôi cho nó ăn cơm. Nó đang ăn thì thằng Mục nấp trong nhà, ngay đằng sau nó, tóm lấy hai cẳng sau nó dốc ngược nó lên.
(Nam Cao, Lão Hạc)
Trả lời:
a) Đoạn trích “Tắt đèn”
– Bác trai đã khá hơn rồi chứ
→ Hành động hỏi
– Cảm ơn cụ, nhà cháu đã tỉnh táo như thường. Nhưng xem ý hãy còn lệt bệt chừng như vẫn mỏi mệt lắm.
→ Hành động trình bày
– Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn.
→ Hành động điều khiển
– Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ.
→ Hành động nêu ý kiến đồng ý
– Thế thì phải giục anh ấy ăn mau lên, kẻo nữa người ta sắp sửa kéo vào rồi đấy!
→ Hành động điều khiển.
b) Đoạn trích “Sự tích Hồ Gươm”
– Đây là trởi có ý phó thác cho minh công làm việc lớn.
→ Hành động trình bày
– Chúng tôi nguyện… báo đền Tổ quốc!
→ Hành động hứa hẹn.
c) Đoạn trích “Lão Hạc”
– Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ.
→ Hành động trình bày.
– Cụ bán rồi?
→ Hành động hỏi.
– Bán rồi! Họ vừa bắt xong.
→ Hành động trình bày.
– Thế nó cho bắt à?
→ Hành động hỏi.
– Khốn nạn… Ông giáo ơi!.. Nó có biết gì đâu!
→ Hành động trình bày xen bộc lộ cảm xúc.
Câu 3 trang 64 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.– Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.
Câu 3 trang 64 - SGK Ngữ văn 8 tập 2: Đoạn trích dưới đây có ba câu chứa từ hứa. Hãy xác định kiểu hành động nói được thực hiện trong mỗi câu ấy.
Em đi nhanh về chiếc giường, đặt con Em Nhỏ quàng tay vào con Vệ Sĩ.– Em để nó ở lại – Giọng em ráo hoảnh – Anh phải hứa với em không bao giờ để chúng ngồi cách xa nhau. Anh nhớ chưa? Anh hứa đi.
– Anh xin hứa.
Tôi mếu máo trả lời và đứng chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bóng bé nhỏ liêu xiêu của em tôi trèo lên xe.
(Khánh Hoài, Cuộc chia tay của những con búp bê)
Trả lời:
– Anh phải hứa với em
→ hành động điều khiển
– Anh hứa đi
→ Hành động điều khiển.
– Anh xin hứa
→ Hành động hứa.
Ghi nhớ:Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.Người ta dựa theo hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày (báo tin, kể, tả, nêu ý kiến, dự đoán,....), điều khiển (cầu khiến, đe dọa, thách thức, ...), hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
+ Mở rộng xem đầy đủ