Soạn bài Bố cục của văn bản
I - Bố cục của văn bản
Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi.
Người thầy đạo cao đức trọng
Ông Chu Văn An đời Trần nổi tiếng là một thầy giáo giỏi, tính tình cứng cỏi, không màng danh lợi.
Học trò theo ông rất đông. Nhiều người đỗ cao và sau này giữ những trọng trách trong triều đình như các ông Phạm Sư Mạnh, Lê Bá Quát, vì thế vua Trần Minh Tông vời ông ra dạy thái tử học. Đến đời Dụ Tông, vua thích vui chơi, không coi sóc tới việc triuef đình, lại tin dùng bọn nịnh thần. Ông nhiều lần can ngăn nhưng vua không nghe. Cuối cùng ông trả lại mũ áo cho triều đình, từ quan về làng.
Học trò của ông, từ người làm quan to tới những người bình thường, khi có dịp thăm thầy cũ, ai cũng giữ lễ. Nếu họ có điều gì không phải, ông trách mắng ngay, có khi không cho vào thăm.
Khi ông mất, mọi người đều thương tiếc. Ông được thờ tại Văn Miếu ở kinh đô Thăng Long.
(Theo Phan Huy Chú)
Câu hỏi :
1. Văn bản trên có thể chia làm mấy phần ? Chỉ ra các phần đó.
2. Hãy cho biết nhiệm vụ của từng phần trong văn bản trên.
3. Phân tích mối quan hệ giữa các phần trong văn bản trên.
4. Từ việc phân tích trên, hãy cho biết một cách khái quát : Bố cục của văn bản gồm mấy phần ? Nhiệm vụ của từng phần là gì ? Các phần của văn bản quan hệ với nhau như thế nào ?
II - Cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài của bài văn
Trong ba phần của văn bản, phần Mở bài, Kết bài thường ngắn gọn, được tổ chức tương đối ổn định. Thân bài là phần phức tạp nhất, được tổ chức theo nhiều kiểu khác nhau. Chúng ta sẽ tìm hiểu một số cách thức sắp xếp nội dung phần Thân bài.
Trả lời các câu hỏi sau :
1. Phần Thân bài văn bản Tôi đi học của Thanh Tịnh kể về những sự kiện nào ? Các sự kiện ấy được sắp xếp theo trình tự nào ?
2. Văn bản Trong lòng mẹ của Nguyên Hồng chủ yếu trình bày diễn biến tâm trạng của cậu bé Hồng. Hãy chỉ ra những diễn biến của tâm trạng cậu bé trong phần Thân bài.
3. Khi tả người, vật, con vật, phong cảnh, ... em sẽ lần lượt miêu tả theo trình tự nào ? Hãy kể một số trình tự thường gặp mà em biết.
4. Phần Thân bài văn bản Người thầy đạo cao đức trọng nêu các sự việc để thể hiện chủ đề "người thầy đạo cao đức trọng". Hãy cho biết cách sắp xếp các sự việc ấy.
5. Từ các bài tập trên và bằng những hiểu biết của mình, hãy cho biết cách sắp xếp nội dụng phần Thân bài của văn bản.
III - Luyện tập
1. Phân tích cách trình bày ý trong các đoạn trích sau :
Càng đến gần, những đàn chim đen bay kín trời, cuốn theo sau những luồng gió vút làm tôi rối lên, hoa cả mắt. Mỗi lúc, tôi càng nghe rõ tiếng chim kêu náo động như tiếng xóc những rổ tiền đồng. Chim đậu chen nhau trắng xóa trên những đầu cây mắm, cây chà là, cây vẹt rụng trụi gần hết lá. Cồng cộc đứng trong tổ vươn cánh như tượng những người vũ nữ bằng đồng đen đang vươn tay múa. Chim già đẫy, đầu hói như những ông thầy tu mặc áo xám, trầm tư rụt cổ nhìn xuống chân. Nhiều con chim rất lạ to như con ngỗng đậu đến quằn nhánh cây.
Chim tập trung về đây nhiều không thể nói được. Chúng đậu và làm tổ thấp lắm, đứng dưới gốc cây có thể thò tay lên tổ nhặt trứng một cách dễ dàng. Xa xa thấp thoáng có người quảy giỏ, cầm sáo trúc để bắt chim, coi bộ dễ hơn bắt gà trong chuồng.
Tiếng chim kêu vang động bên tai, nói chuyện không nghe nhau được nữa. Thuyền chúng tôi tiếp tục chèo, đi tới ba nghìn thước rồi mà vẫn thấy chim đậu trắng xóa trên những cành cây gie sát ra sông.
Nghe truyện Phù Đổng Thiên Vương, tôi thường tưởng tượng đến một trang nam nhi, sức vóc khác người, với tâm hồn chất phác và giản dị, như tâm hồn người thuở xưa. Tráng sĩ ấy gặp lúc nước nhà lâm nguy đã xông pha ra trận, đem sức khỏe mà đánh tan giặc, nhưng bị thương nặng. Tuy thế người trai làng Phù Đổng vẫn còn ăn một bữa cơm (chỗ ấy nay lập đền thờ ở làng Xuân Tảo) rồi nhảy xuống Hồ Tây tắm, xong mới ôm vết thương lên ngựa đi tìm một rừng cây âm u nào, ngồi dựa một gốc cây to, giấu kín nỗi đau đớn của mình mà chết.
(Gợi ý : Trước hết tìm các từ ngữ hoặc câu văn thể hiện chủ đề, sau đó phân tích cách triển khai chủ đề ấy trong đoạn trích.)
2. Nếu phải trình bày về lòng thương mẹ của chú bé Hồng ở văn bản Trong lòng mẹ, em sẽ trình bày những ý gì và sắp xếp chúng ra sao ?
3. Để chứng mình tính đúng đắn của câu tục ngữ Đi một ngày đàng, học một sàng khôn, có bạn dự định sắp xếp trong phần Thân bài các ý sau :
a) Chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ :
- Các vị lãnh tụ bôn ba tìm đường cứu nước.
- Những người thường xuyên chịu khó hòa mình vào đời sống sẽ nắm chắc tình hình, học hỏ được nhiều điều bổ ích.
- Trong thời kì đổi mới, nhờ giao lưu với nước ngoài, ta học tập được công nghệ tiên tiến của thế giới.
b) Giải thích nghĩa câu tục ngữ :
- Nghĩa đen và nghĩa bóng của vế đi một ngày đàng.
- Nghĩa đen và nghĩa bóng của vế học một sàng khôn.
Theo em, cách sắp xếp trên đã hợp lí chưa ? Nếu chưa hợp lí thì nên sửa lại như thế nào ?
I - Bố cục của văn bản
Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi.
Người thầy đạo cao đức trọng
Ông Chu Văn An đời Trần nổi tiếng là một thầy giáo giỏi, tính tình cứng cỏi, không màng danh lợi.
Học trò theo ông rất đông. Nhiều người đỗ cao và sau này giữ những trọng trách trong triều đình như các ông Phạm Sư Mạnh, Lê Bá Quát, vì thế vua Trần Minh Tông vời ông ra dạy thái tử học. Đến đời Dụ Tông, vua thích vui chơi, không coi sóc tới việc triuef đình, lại tin dùng bọn nịnh thần. Ông nhiều lần can ngăn nhưng vua không nghe. Cuối cùng ông trả lại mũ áo cho triều đình, từ quan về làng.
Học trò của ông, từ người làm quan to tới những người bình thường, khi có dịp thăm thầy cũ, ai cũng giữ lễ. Nếu họ có điều gì không phải, ông trách mắng ngay, có khi không cho vào thăm.
Khi ông mất, mọi người đều thương tiếc. Ông được thờ tại Văn Miếu ở kinh đô Thăng Long.
(Theo Phan Huy Chú)
Trả lời :
Câu 1 phần I trang 24 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Văn bản trên có thể chia thành 3 phần :
- Phần 1 : Từ đầu…không màng danh lợi
- Phần 2 : Tiếp… không cho ai vào thăm
- Phần 3 : Còn lại
Câu 2 phần I trang 24 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Nhiệm vụ từng phần :
- Phần 1 : Giới thiệu thầy Chu Văn An : giỏi, tính tình cứng cỏi, không màng danh lợi.
- Phần 2 : Có hai đoạn trình bày các ý của chủ đề.
- Phần 3 : Tổng kết ý của phần 1 nêu ra.
Câu 3 phần I trang 24 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Phân tích mối quan hệ giữa các phần trong văn bản trên :
- Phẩn mở đầu : giới thiệu về chủ đề văn bản (người thầy Chu Văn An - tài cao đức trọng).
- Phần thân bài : Trình bày các khía cạnh liên quan tới chủ đề của văn bản. Giải quyết chủ đề đã nêu ở phần mở bài.
- Phần kết : Tổng kết các chủ đề của văn bản.
-> Các phần đều có chức năng nhiệm vụ riêng nhưng phù hợp với nhau, các ý liên kết với nhau.
Câu 4 phần I trang 24 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
- Bố cục văn bản gồm 3 phần : Mở bài, thân bài, kết bài.
- Nhiệm vụ của từng phần :
+ Phần mở bài : nêu chủ đề văn bản.
+ Phần thân bài : Trình bày các khía cạnh của chủ đề.
+ Phần kết bài : tổng kết chủ đề của văn bản.
II - Cách bố trí, sắp xếp nội dung phần thân bài của bài văn
Trong ba phần của văn bản, phần Mở bài, Kết bài thường ngắn gọn, được tổ chức tương đối ổn định. Thân bài là phần phức tạp nhất, được tổ chức theo nhiều kiểu khác nhau. Chúng ta sẽ tìm hiểu một số cách thức sắp xếp nội dung phần Thân bài.
Trả lời :
Câu 1 phần II trang 25 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
- Thân bài của văn bản Tôi đi học của Thanh Tịnh kể về :
+ Trên đường đến trường
+ Trên sân trường
+ Khi vào lớp học
- Các sự kiện này được sắp xếp theo trình tự thời gian và không gian.
Câu 2 phần II trang 25 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Những diễn biến tâm trạng của chú bé Hồng trong phần thân bài ở văn bản Trong lòng mẹ là :
- Niềm thương mẹ và thái độ căm ghét cực độ những hủ tục đày đọa mẹ khi nghe bà cô cố tình bịa chuyện nói xấu mẹ em.
- Niềm vui sướng cực độ của bé Hồng khi được ở trong lòng mẹ.
Câu 3 phần II trang 25 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
- Khi miêu tả người trình bày lần lượt : hình dáng, cử chỉ, nét mặt, giọng nói, sở thích, tình cảm.
- Khi miêu tả con vật lần lượt theo trình tự : tả bao quát hình dáng, tả chi tiết các bộ phận, chú ý đến tiếng kêu, màu lông, thói quen, quan hệ của con vật với người.
Câu 4 phần II trang 25 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
- Phần thân bài Người thầy đạo cao đức trọng trình bày việc Chu Văn An có nhiều học trò giỏi, đỗ đạt cao -> Chu Văn An là người thầy giáo giỏi.
- Chi tiết Chu Văn An có nhiều lần can ngăn vua, ông cáo quan về quê -> Chu Văn An là người cương trực, tính tình thẳng thắn, không màng danh lợi.
Câu 5 phần II trang 25 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
- Cách sắp xếp phần thân bài của văn bản tùy thuộc vào chủ đề.
- Có những bài sắp xếp theo trình tự thời gian, không gian, kết hợp với thời gian và không gian hoặc cho sự phát triển của sự việc theo một mạch suy luận, phù hợp với sự triển khai chủ đề và tiếp nhận của người đọc.
Ghi nhớ :
- Bố cục của văn bản là sự tổ chức các đoạn văn để thể hiện chủ đề. Văn bản thường có bố cục ba phần : Mở bài, Thân bài, Kết bài.
- Phần Mở bài có nhiệm vụ nêu ra chủ đề của văn bản. Phần Thân bài thường có một số đoạn nhỏ trình bày các khía cạnh của chủ đề. Phần Kết bài tổng kết chủ đề của văn bản.
- Nội dung phần Thân bài được trình bày theo trình tự tùy thuộc vào kiểu văn bản, chủ đề, ý đồ giao tiếp của người viết. Nhìn chung, nội dung ấy thường được sắp xếp theo trình tự thời gian và không gian, theo sự phát triển của sự việc hay theo mạch suy luận, sao cho phù hợp với sự triển khai chủ đề và sự tiếp nhận của người đọc.
III - Luyện tập
Câu 1 phần III trang 26 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 : Phân tích cách trình bày ý trong các đoạn trích sau :
Câu 2 phần III trang 27 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Trình bày về lòng thương mẹ của chú bé Hồng ở văn bản Trong lòng mẹ :
- Hồng rất muốn đi thăm mẹ mình. Em biết ý xấu của người cô nên đã từ chối.
- Hồng không giấu được tình thương mẹ nên đã để nước mắt ròng ròng rơi xuống.
- Hồng muốn nghiến nát những cổ tục đã đày đọa mẹ.
- Những ý xấu của người không làm cho Hồng xa lánh mẹ, trái lại làm cho Hồng càng yêu thương mẹ hơn.
Câu 3 phần III trang 27 - SGK Ngữ Văn 8 tập 1 :
Cách sắp xếp phần thân bài như trên là chưa hợp lý :
- Trước hết, cần giải thích nghĩa đen và nghĩa bóng của câu tục ngữ.
- Sau đó chứng minh : Những người thường xuyên chịu khó hòa mình vào đời sống sẽ nắm chắc tình hình, học hỏi được nhiều điều bổ ích -> các vị lãnh tụ bôn ba tìm đường cứu nước -> trong thời kì đổi mới, nhờ giao lưu với nước ngoài, ta học tập được công nghệ tiên tiến của thế giới. (trình bày theo trình tự thời gian)