Soạn bài Rút gọn câu
I. Thế nào là rút gọn câu
1. Cấu tạo của hai câu sau có gì khác nhau?
a) Học ăn, học nói, học gói, học mở.
(Tục ngữ)
b) Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở.
2. Tìm những từ ngữ có thể làm chủ ngữ trong câu (a).
3. Theo em, vì sao chủ ngữ trong câu (a) được lược bỏ?
4. Trong những câu in đậm dưới đây, thành phần nào của câu được lược bỏ? Vì sao?
a) Hai ba người đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người.
(Nguyễn Công Hoan)
b) – Bao giờ cậu đi Hà Nội?
– Ngày mai.
II. Cách Dùng Câu Rút Gọn
1. Những câu in đậm dưới đây thiếu thành phần nào? Có nên rút gọn câu như vậy không? Vì sao?
Sáng chủ nhật, trường em tổ chức cắm trại. Sân trường thật đông vui. Chạy loăng quăng. Nhảy dây. Chơi kéo co.
2. Cần thêm những từ ngữ nào vào câu rút gọn (in đậm) dưới đây để thể hiện thái độ lễ phép?
– Mẹ ơi, hôm nay con được một điểm 10.
– Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
– Bài kiểm tra toán.
– Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
– Bài kiểm tra toán.
3. Từ hai bài tập trên, hãy cho biết: Khi rút gọn câu, cần chú ý những điều gì?
III. Luyện tập
1. Trong các tục ngữ sau, câu nào là câu rút gọn? Những thành phần nào của câu được rút gọn? Rút gọn câu như vậy để làm gì?
a) Người ta là hoa đất.
b) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
c) Nuôi lợn ăn cơm nằm, nuôi tằm ăn cơm đứng.
d) Tấc đất tấc vàng.
2. Hãy tìm câu rút gọn trong các ví dụ dưới đây. Khôi phục những thành phần câu được rút gọn. Cho biết vì sao trong thơ, ca dao thường có nhiều câu rút gọn như vậy.
a)
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
(Bà Huyện Thanh Quan)
b)
Đồn rằng quan tướng có danh,
Cưỡi ngựa một mình, chẳng phải vịn ai.
Ban khen rằng: “Ấy mới tài”,
Ban cho cái áo với hai đồng tiền.
Đánh giặc thì chạy trước tiên
Xông vào trận tiền cởi khố giặc ra (!)
Giặc sợ, giặc chạy về nhà,
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
Đồn rằng quan tướng có danh,
Cưỡi ngựa một mình, chẳng phải vịn ai.
Ban khen rằng: “Ấy mới tài”,
Ban cho cái áo với hai đồng tiền.
Đánh giặc thì chạy trước tiên
Xông vào trận tiền cởi khố giặc ra (!)
Giặc sợ, giặc chạy về nhà,
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
(Ca dao)
3. Vì sao cậu bé và người khách trong câu chuyện dưới đây hiểu lầm nhau? Qua câu chuyện này, em rút ra được bài học gì về cách nói năng?
MẤT RỒI
Một người có việc đi xa, dặn con:
– Ở nhà có ai hỏi thì bảo bố cháu đi vắng nhé!
Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo:
– Có ai hỏi thì cứ đưa cái giấy này.
Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến, nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất.
Hôm sau có người khách lại chơi, hỏi:
– Bố cháu có nhà không?
Thằng bé ngẩn ngơ hồi lâu, sực nhớ ra, sờ vào túi không thấy giấy, liền nói:
– Mất rồi.
Ông khách sửng sốt:
– Mất bao giờ?
– Thưa… tối hôm qua.
– Sao mà mất nhanh thế?
– Cháy ạ.
– Ở nhà có ai hỏi thì bảo bố cháu đi vắng nhé!
Sợ con mải chơi quên mất, ông ta viết mấy câu vào giấy, đưa cho con, bảo:
– Có ai hỏi thì cứ đưa cái giấy này.
Đứa con cầm giấy bỏ vào túi áo. Cả ngày chẳng thấy ai hỏi. Tối đến, nó thắp đèn, lấy giấy ra xem, chẳng may để giấy cháy mất.
Hôm sau có người khách lại chơi, hỏi:
– Bố cháu có nhà không?
Thằng bé ngẩn ngơ hồi lâu, sực nhớ ra, sờ vào túi không thấy giấy, liền nói:
– Mất rồi.
Ông khách sửng sốt:
– Mất bao giờ?
– Thưa… tối hôm qua.
– Sao mà mất nhanh thế?
– Cháy ạ.
(Truyện cười dân gian Việt Nam)
4. Đọc truyện cười sau đây. Cho biết chi tiết nào trong truyện có tác dụng gây cười và phê phán.
THAM ĂN
Có anh chàng phàm ăn tục uống, hễ ngồi vào mâm là chỉ gắp lấy gắp để, chẳng ngẩng mặt nhìn ai, cũng chẳng muốn chuyện trò gì. Một lần đi ăn cỗ ở nhà nọ, có ông khách thấy anh ta ăn uống lỗ mãng quá, bèn lân la gợi chuyện. Ông khách hỏi:
– Chẳng hay ông người ở đâu ta?
Anh chàng đáp:
– Đây
Rồi cắm cúi ăn.
– Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi?
– Mỗi.
Nói xong, lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp:
– Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo:
– Tiệt!
Anh chàng đáp:
– Đây
Rồi cắm cúi ăn.
– Thế ông được mấy cô, mấy cậu rồi?
– Mỗi.
Nói xong, lại gắp lia gắp lịa.
Ông khách hỏi tiếp:
– Các cụ thân sinh ông chắc còn cả chứ?
Anh chàng vẫn không ngẩng đầu lên, bảo:
– Tiệt!
Lời giải:
I. Thế nào là rút gọn câu
Câu 1. Cấu tạo của hai câu sau có gì khác nhau?
a) Học ăn, học nói, học gói, học mở.
(Tục ngữ)
b) Chúng ta học ăn, học nói, học gói, học mở.
- Câu a không có chủ ngữ. Câu b có chủ ngữ.
Câu 2. Tìm những từ ngữ có thể làm chủ ngữ trong câu (a).
Những từ ngữ có thể làm chủ ngữ trong câu a): Chúng ta, Chúng em, Các em…
Câu 3. Theo em, vì sao chủ ngữ trong câu (a) được lược bỏ?
Chủ ngữ câu a được lược bỏ bởi câu tục ngữ là lời khuyên chung cho tất cả con người Việt Nam, lời nhắc nhở mang tính đạo lí truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Câu 4. Trong những câu in đậm dưới đây, thành phần nào của câu được lược bỏ? Vì sao?
a) Hai ba người đuổi theo nó. Rồi ba bốn người, sáu bảy người.
(Nguyễn Công Hoan)
b) – Bao giờ cậu đi Hà Nội?
– Ngày mai.
Thành phần của câu được lược bỏ là:
a. Vị ngữ: đuổi theo nób. Cả chủ ngữ và vị ngữ.
Những câu in đậm trên thiếu thành phần:
II. Cách Dùng Câu Rút Gọn
Câu 1. Những câu in đậm dưới đây thiếu thành phần nào? Có nên rút gọn câu như vậy không? Vì sao?
Sáng chủ nhật, trường em tổ chức cắm trại. Sân trường thật đông vui. Chạy loăng quăng. Nhảy dây. Chơi kéo co.
Những câu in đậm trên thiếu thành phần:
– “Chạy loăng quăng, nhảy dây, chơi kéo co” : lược bỏ chủ ngữ.– Không nên rút gọn câu như vậy vì rút gọn các câu trở nên khó hiểu.
Cần thêm những từ ngữ vào câu rút gọn để thể hiện thái độ lễ phép:– Thưa mẹ, bài kiểm tra toán ạ.
Khi rút gọn câu cần chú ý:
Câu 2. Cần thêm những từ ngữ nào vào câu rút gọn (in đậm) dưới đây để thể hiện thái độ lễ phép?
– Mẹ ơi, hôm nay con được một điểm 10.
– Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
– Bài kiểm tra toán.
– Con ngoan quá! Bài nào được điểm 10 thế?
– Bài kiểm tra toán.
Cần thêm những từ ngữ vào câu rút gọn để thể hiện thái độ lễ phép:– Thưa mẹ, bài kiểm tra toán ạ.
Câu 3. Từ hai bài tập trên, hãy cho biết: Khi rút gọn câu, cần chú ý những điều gì?
Khi rút gọn câu cần chú ý:
– Không làm cho người nghe, người đọc hiểu sai hoặc hiểu không đầy đủ nội dung câu nói.
– Không biến câu nói thành một câu cộc lốc, khiếm nhã.
III. Luyện tập
Câu 1: Trong các câu tục ngữ sau, câu rút gọn là:
Câu b: Rút gọn chủ ngữ => Chúng ta ăn quả nhớ kẻ trồng cây.
Câu c: Rút gọn chủ ngữ => Người nuôi lợn ăn cơm nằm, người nuôi tằm ăn cơm đứng.
Câu d: Rút gọn nòng cốt câu => Chúng ta nên nhớ rằng tấc đất tấc vàng.
Câu 2: Tìm câu rút gọn:
– Nguyên nhân của sự hiểu lầm: người khách và cậu bé không chung đối tượng đề cập, người khách hỏi về bố còn cậu bé lại trả lời về tờ giấy mà bố để lại.a. Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Chữa: Tôi bước tới Đèo Ngang bóng xế tà
Tôi dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
b. Đồn rằng quan tướng có danh
Ban khen rằng: “Ấy mới tài”
Đánh giặc thì chạy trước tiên
Trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
Chữa: Người ta đồn rằng quan tướng có danh
Vua ban khen rằng: “Ấy mới tài”
Quan tướng đánh giặc thì chạy trước tiên
Quan tướng trở về gọi mẹ mổ gà khao quân!
=> Trong thơ, ca dao thường có nhiều câu rút gọn bởi vì thơ và ca dao có tính hàm súc cao.
Câu 3:
+ Cậu bé dùng những câu thiếu chủ ngữ để trả lời người khách: “Mất rồi.”, “Thưa… tối hôm qua.”, “Cháy ạ.”
+ Từ chỗ hiểu nhầm chủ ngữ trong các câu nói của cậu bé là người bố của cậu, người khách cũng dùng những câu thiếu chủ ngữ để hỏi: “Mất bao giờ?”, “Sao mà mất nhanh thế?”, khiến sự hiểu lầm cứ tiếp diễn.
– Để tránh hiểu lầm như trong trường hợp trên, khi nói năng chúng ta phải tránh dùng những câu rút gọn trong những trường hợp ý nghĩa của ngữ cảnh không rõ ràng, gây hiểu lầm cho người nghe.
Câu 4:
Chi tiết trong truyện có tác dụng gây cười và phê phán:
– Đây => nhẽ ra phải là “Tôi là người ở đây”.
– Mỗi => nhẽ ra phải là “Nhà tôi chỉ có một đứa”
– Tiệt => nhẽ ra phải là “ Bố mẹ tôi đều đã mất cả rồi”.
=>Anh ta trả lời nhanh như vậy là để không bị chậm việc ăn uống của mình.
Ý nghĩa: Phê phán những người ham ăn tục uống, bất lịch sự với người khác và không tôn trọng bố mẹ.
Ghi nhớ:Khi rút gọn câu cần chú ý:
– Không làm cho người nghe, người đọc hiểu sai hoặc hiểu không đầy đủ nội dung câu nói.
– Không biến câu nói thành một câu cộc lốc, khiếm nhã.
+ Mở rộng xem đầy đủ