Soạn bài Cách lập ý của bài văn biểu cảm
I. Những cách lập ý của bài văn biểu cảm
1. Liên hệ hiện tại với tương lai Các em, các em rồi đây lớn lên, sẽ quen dần với sắt, thép và xi măng cốt sắt.
Đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi.
Nhưng, nứa, tre sẽ còn mãi với các em, còn mãi với dân tộc Việt Nam, chia bùi sẻ ngọt của những ngày mai tươi hát, còn mãi với chúng ta, vui hạnh phúc, hòa bình.
Ngày mai, trên đất nước này, sắt, thép có thể nhiều hơn tre, nứa. Nhưng, trên đường trường ta dấn bước, tre xanh vẫn là bóng mát. Tre vẫn mang khúc nhạc tâm tình. Tre sẽ càng tươi những cổng chào thắng lợi.Những chiếc đu tre vẫn dướn lên bay bổng. Tiếng sáo diều tre cao vút mãi.
Cây tre Việt Nam! Cây tre xanh, nhũn nhặn, ngay thẳng, thủy chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của người hiền là tượng trưng cao quý của dân tộc Việt Nam. Trong các món đồ chơi, tôi say mê nhất là con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai vệ, với chiếc kèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ, tôi vẫn còn cảm nhận được niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi mang con gà ra đứng trước thềm, ấp nó giữa lòng bàn tay, dồn hơi đầy ngực, ngửa mặt lên trời và gập người dần dần lúc hạ giọng, giống y như dáng điệu con gà lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó được hóa thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: “Ó… ò…o”! Bao giờ tôi cũng thử rất lâu để chọn được một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống như người nghệ sĩ thổi kèn đồng.
(Thép Mới, Cây tre Việt Nam)
Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả những cảm xúc gì về cây tre? Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng những biện pháp nào?
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại
Đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi.
Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi trẻ con thời ấy rất hấp dẫn bởi tính mong manh của chúng. Chiếc trống lùng tung bị thủng trong chốc lát, con ve bị đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tưởng tượng một quả bong bóng không bao giờ vỡ, không thể bay mất, nó cứ còn mãi như một vật lì lợm… Ôi, nếu thế thì còn đâu là quả bong bóng bay? Đồ chơi trẻ con, đó là nỗi vui mừng khi có được trong tay, và còn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dưng bị mất nó. Những con gà đất lần lượt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong tôi một nỗi gì sâu thẳm, giống như một linh hồn. (1) Cô vừa đi vừa hỏi tôi:
(Theo Hoàng Phủ Ngọc Tường, Người ham chơi
Tác giả đã say mê con gà đất như thế nào? Việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cảm xúc gì cho tác giả?
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn và mong ước
Đọc các đoạn văn và trả lời câu hỏi.
– Bây giờ em đã giải được những bài toán khó, đã làm được những bài luận dài rồi đấy. Vậy em còn yêu mến cô giáo cũ của em nữa không?
Và khi xuống đến chân cầu thang, cô nói to với tôi:
– Đừng quên cô nhé!
Ôi! Cô giáo rất tốt của em, không, sẽ chẳng bao giờ, chẳng bao giờ em lại quên cô được! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận đi ngang qua một trường học và nghe tiếng một cô giáo giảng bài, em sẽ tưởng chừng như nghe tiếng nói của cô. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cô, ở đó, em đã học được bao nhiêu điều bổ ích; ở đó, em đã bao nhiêu lần nhìn thấy cô mệt nhọc và đau đớn, nhưng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thương mọi người. Cô đã thất vọng khi thấy một em bé cứ cầm sai cây bút khi viết và không sao uốn nắn lại được; cô đã lo lắng cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em; cô lấy làm sung sướng khi chúng em đạt được những kết quả xuất sắc. Lúc nào cô cũng có lòng tốt và dịu hiền như một người mẹ.
Không bao giờ, phải, không bao giờ em lại có thể quên cô được, cô giáo yêu quý của em!
(Theo Ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả)
(2) Chao ôi, mùa thu biên giới, người và cảnh thật là hết chỗ trữ tình. Trên các triền núi láng giềng, nắng hanh như rây bột nghệ, và đá núi lượn chạy như xô bồ những con sóng đời đời không chịu tan. Nhìn sóng đá các triền núi bạn, thấy như biển cả đang vỗ bờ mà sao tự nhiên phim lại mất hẳn đi cái phần lồng tiếng.Ngồi trên núi cao mùa thu, nhìn ra sóng núi tứ bề, cứ thấy nhớ biển, nghĩ về bờ biển. Lũng Cú cao hơn mặt biển khoảng hai ngàn thước và nằm ở vĩ tuyến 23 độ lẻ 22 phút.
Thẳng buông một quả dọi thả lên tấm bản đồ đất nước treo trên tường, cứ thẳng từ mũi núi này mà đổ xuôi xuống thấu vào vùng lầy phù sa đen chỗ vĩ tuyến 8 độ rưỡi gì đó, thì đúng mũi Cà Mau đó rồi. Ở đây rừng của lâm nghiệp bảo vệ rừng ngày càng lấn núi, và trong chỗ tít tắp chân trời Cà Mau kia thì đất càng ngày càng lấn biển. Tổ quốc ta ngày càng xanh vui và ngày càng cao lớn mãi lên.Ở đây chim họa mi rất nhiều. Ở trong mũi biển xa xôi Cà Mau thì cá múa trong lòng rạch, lòng kênh. Anh Sáu tập kết ra Bắc bảo tôi rằng đi trên cát cho giỏi, cát không níu được chân mình lại thì đi vã bộ nửa ngày mới qua thấu xóm mũi biển. Và chỗ xóm Ông Trang tận cùng Cà Mau, có bà mẹ chiến sĩ lúc nào cũng đầy một sân tôm khô và bong bóng cá đường để dành cho bất cứ người yêu nước nào. Ở trong ấy, cá thành ra một thứ chim bay ngược lên cành đước lòng kênh. Lòng kênh là một hành lang đước, chiếu thẳng ống nhòm ra thì thấy đầu đằng kia hành làng, cù lao Hòn Khoai nhấp nhô như một tinh thể nhỏ đang bơi bơi về đất liền quê mẹ. Châu cha, hôm nào đất nước yên hàn, tôi nghĩ rằng mình phải có những chuyến tàu bay trực thăng tốc hành đi thẳng từ mũi Cà Mau ra mũi Lũng Cú, cứ chiếu thẳng hướng Bắc mà đi, rồi đổ xuống cái vạt núi Lũng Cú đang bốc khói lam chiều này. Bà má Nam bộ muốn trồng cây đước ở bờ Hồ Kiếm, xin má cứ đem trồng; nhưng tôi muốn người Cà Mau ra thăm chỗ xa cao nhất miền Bắc hãy đem tới Lũng Cú đây ít tôm ít cá, và một cái lồng ấp đã đượm cháy sẵn mấy hòn than đước. U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhưng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hòa lẫn với bóng tối, vẽ nên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen nhuộm một màu nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài đặc mang ngấn nước mắt và tiếng thở dài.
(Theo Nguyễn Tuân, Mõm Lũng Cú tột Bắc)
a) Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo như thế nào?
b) Việc liên tưởng từ Lũng Cú, cực bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực Nam Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình cảm gì?
4. Quan sát, suy ngẫm
Đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi.
Người ta, nhiều lúc nhàn, quây quần bên cạnh người thân, nhưng không mấy khi lại tỉ mỉ vẩn vơ mà nhìn ngắm những người yêu mến của ta. Cho nên thỉnh thoảng tôi sực nhớ, tôi chợt nhìn u, bỗng giật mình, tôi ngờ ngợ như người ngồi trước mặt đây không phải là u tôi. Có đâu u tôi lại thế kia. Tóc đường ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn lưa thưa. Lúc u tôi cười, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cười cũng còn hằn những vết rạn khía quanh xuống hai bên gò má. Hàm răng trên của u tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già đi lúc nào? Tôi thực không hay.
(Theo Tô Hoài, Cỏ dại)
Qua đoạn văn, em thấy sự quan sát có tác dụng biểu hiện tình cảm như thế nào?
II. Luyện tập
1. Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau:
a) Cảm xúc về vườn nhà.
b) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con mèo…)
c) Cảm xúc về người thân.
d) Cảm xúc về mái trường thân yêu.
2. Gợi ý về cách lập ý cho một số đề:
a) Lập ý cho đề Cảm xúc về vườn nhà:
– Xác định, hình dung khu vườn nhà em từng có, đang có hoặc mơ ước có: xác định vị trí trong không gian, thời gian của người viết đối với vườn nhà. Điều này sẽ quy định cảm xúc của bài.Nếu ở xa thì hoài niệm về vườn nhà.
– Em có thể miêu tả khu vườn rất gắn bó với đời sống của gia đình em (hiện tại hoặc lâu đời). Nếu thiếu nó, cuộc sống của gia đình em sẽ ra sao? Em có thể nghĩ đến công lao, ý nguyện của người tạo lập khu vườn mà bày tỏ lòng biết ơn. Nếu chẳng may phải bán vườn cho người khác thì tỏ lòng nuối tiếc….
b) Lập ý cho đề Cảm xúc về người thân:
– Xác định người thân định viết là ai và mối quan hệ thân tình của mình với người đó.
– Hồi tưởng những kỉ niệm, ấn tượng mình đã có với người đó trong quá khứ.
– Nêu lên sự gắn bó của mình với người đó trong niềm vui, nỗi buồn, trong sinh hoạt, trong học tập, vui chơi,….
– Nghĩ đến hiện tại và tương lai của người đó mà bày tỏ tình cảm, sự quan tâm, lòng mong muốn….
Lời giải:
I. Những cách lập ý của bài văn biểu cảm
1. Liên hệ hiện tại với tương lai
Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi.
Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả những cảm xúc gì về cây tre? Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng những biện pháp nào?
Việc liên tưởng đến tương lai công nghiệp hóa đã khơi gợi cho tác giả cảm thây ngày mai sắt thép, xi măng sẽ nhiều thêm nhưng tre vẫn còn mãi.
Để thể hiện sự gắn bó “còn mãí” của cây tre, đoạn văn đã gợi nhắc quan hệ với loài cây này như bóng mát trên đường, tre mang khúc nhạc, tre làm cổng chào, đu tre bay bổng, sáo diều tre bay cao bằng sự liên tưởng và tưởng tượng của tác giả.
Gợi nhắc quan hệ với sự vật cũng là cách bày tỏ tình cảm đối với sự vật.
2. Hồi tưởng quá khứ và suy nghĩ về hiện tại
Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi.
Tác giả đã say mê con gà đất như thế nào? Việc hồi tưởng quá khứ đã gợi lên cảm xúc gì cho tác giả?
Tác giả rất say mê con gà đất, bởi vì đó là một chú trống oai vệ với một chiếc kèn lá tơi rất lạ. Cứ mỗi sáng nhân vật "tôi" , mang gà ra đứng ở thềm để hóa thân làm gà gáy báo buổi sớm mai, được thấy mình như một nghệ sĩ thổi kèn.
Những đồ chơi bị hỏng đã gợi nỗi nhớ tiếc, để lại những ấn tượng tuổi thơ đọng mãi giống như một linh hồn.
3. Tưởng tượng tình huống, hứa hẹn và mong ước
Đọc các đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi.
a) Trí tưởng tượng đã giúp người viết bày tỏ lòng yêu mến cô giáo như thế nào?
b) Việc liên tưởng từ Lũng Cú, cực bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực Nam Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình cảm gì?
a) Đây là đoạn văn bày tỏ tình cảm với cô giáo. Đó là những kí hiệu được nhớ lại và nhớ mãi: cô ở giữa đàn em nhỏ; nghe tiếng cô giảng bài; cô them dõi lớp học; cô thất vọng khi một em cầm bút sai, cô lo cho học sinh, vui sướng khi học sinh có kết quả xuất sắc... Do có quá nhiều kỉ niệm như vậy mà tác giả nói không bao giờ quên cô.
b) Việc liên tưởng từ Lũng Cú cực Bắc của Tổ quốc tới Cà Mau, cực Nam của Tổ quốc đã giúp tác giả thể hiện tình yêu đất nước và khát vọng thống nhất đất nước.
4. Quan sát, suy ngẫm
Đọc đoạn văn trong SGK và trả lời câu hỏi.
Qua đoạn văn, em thấy sự quan sát có tác dụng biểu hiện tình cảm như thế nào?
Đây là đoạn văn miêu tả u tôi. Nhà văn đã gợi tả bóng dáng u, khuôn mặt u với tất cả lòng thương cảm và hối hận vì mình đã thờ ơ, vô tình.
II. Luyện tập
Câu 1. Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau:
a) Cảm xúc về vườn nhà.
b) Cảm xúc về con vật nuôi (con bò, con chó, con mèo…)
c) Cảm xúc về người thân.
d) Cảm xúc về mái trường thân yêu.
Lập ý:
Đề a : Cảm xúc về vườn nhà
Mở bài: Giới thiệu về vườn và tình cảm với khu vườn
Thân bài:
- Quan sát, miêu tả khu vườn : diện tích, không gian xung quanh và trong vườn, cây cối, màu sắc,…
- Sự chăm sóc của em và gia đình.
- Hồi tưởng : những kỉ niệm đẹp với khu vườn.
- Liên tưởng tương lai : em mong ước gì với khu vườn này.
Đề b : Cảm xúc về con vật nuôi
Mở bài: Giới thiệu về con vật nuôi và tình cảm với con vật nuôi đó.
Thân bài:
Thân bài:
- Vẻ ngoài đáng yêu của con vật : màu sắc, hình dáng, điểm nổi bật em thích.
- Nguồn gốc con vật, đặc thù giống loài.
Thân bài:
- Nguồn gốc con vật, đặc thù giống loài.
- Sự gần gũi, chăm sóc của em và gia đình.
- Tình cảm của em và hành động của con vật với em.
Đề c : Cảm xúc về người thân
Mở bài: Giới thiệu về người thân và tình cảm của mình dành cho người đóThân bài:
- Mối quan hệ thân thuộc, ruột thịt với người đó.
- Vẻ ngoài và phẩm chất với người được kể.
- Kỉ niệm với người đó trong quá khứ, sự gắn bó.
- Suy nghĩ về tương lai, mong ước với người đó.
Đề d : Cảm nghĩ về mái trường thân yêu
Mở bài: Giới thiệu về ngôi trường và tình cảm với mái trường
Thân bài:
- Ngôi trường của em trông như thế nào? Lịch sử hình thành ra sao?
- Kỉ niệm của em với bạn bè bên ngôi trường.
- Suy nghĩ sự đổi thay về cơ sở vật chất, về các thế hệ dạy và học trong trường. Từ đó thể hiện tình cảm, tâm trạng của em.
- Sự chăm sóc của tất cả mọi người trong trường và sự quan tâm của nhà nước với ngành giáo dục.
Câu 2. Gợi ý về cách lập ý cho một số đề:
Khi lập ý nên lựa chọn những cách lập ý phù hợp với chủ đề, với mục đích viết, có thể kết hợp nhiều cách lập ý bài văn sẽ hay hơn.
a) Lập ý cho đề Cảm xúc về vườn nhà:
– Xác định, hình dung khu vườn nhà em từng có, đang có hoặc mơ ước có: xác định vị trí trong không gian, thời gian của người viết đối với vườn nhà. Điều này sẽ quy định cảm xúc của bài.Nếu ở xa thì hoài niệm về vườn nhà.
– Em có thể miêu tả khu vườn rất gắn bó với đời sống của gia đình em (hiện tại hoặc lâu đời). Nếu thiếu nó, cuộc sống của gia đình em sẽ ra sao? Em có thể nghĩ đến công lao, ý nguyện của người tạo lập khu vườn mà bày tỏ lòng biết ơn. Nếu chẳng may phải bán vườn cho người khác thì tỏ lòng nuối tiếc….
b) Lập ý cho đề Cảm xúc về người thân:
– Xác định người thân định viết là ai và mối quan hệ thân tình của mình với người đó.
– Hồi tưởng những kỉ niệm, ấn tượng mình đã có với người đó trong quá khứ.
– Nêu lên sự gắn bó của mình với người đó trong niềm vui, nỗi buồn, trong sinh hoạt, trong học tập, vui chơi,….
– Nghĩ đến hiện tại và tương lai của người đó mà bày tỏ tình cảm, sự quan tâm, lòng mong muốn….
Ghi nhớ:
Để tạo ý cho bài văn biểu cảm, khơi nguồn cho mạch cảm xúc nảy sinh, người viết có thể hồi tưởng kỉ niệm quá khứ, suy nghĩ hiện tại, mơ ước tương lai, tưởng tượng những tình huống gợi cảm, hoặc vừa quan sát vừa suy ngẫm và thể hiện cảm xúc. Đó là nhiều cách lập ý của bài văn biểu cảm.
Nhưng dù dùng cách gì thì tình cảm trong bài cũng phải chân thật và sự việc được miêu tả phải có trong kinh nghiệm. Được như thế bài văn mới làm cho người ta tin và đồng cảm.
+ Mở rộng xem đầy đủ