Soạn bài Tìm hiểu chung về văn tự sự
I - Ý nghĩa và đặc điểm chung của phương thức tự sự
1. Trong đời sống hằng ngày ta thường nghe những yêu cầu và câu hỏi như sau :
- Bà ơi, bà kể chuyện cổ tích cho cháy nghe đi 1
- Cậu kể cho mình nghe, Lan là người như thế nào.
- Bạn An gặp chuyện gì mà lai thôi học nhỉ ?
- Thơm ơi, lại đây tớ kể cho nghe câu chuyện này hay lắm.
a) Gặp trường hợp như thế, theo em, người nghe muốn biết điều gì và người kể phải làm gì ?
b) Trong những trường hợp trên, câu chuyện phải có một ý nghĩa nào đó. Ví dụ, nếu muốn cho bạn biết Lan là một người bạn tốt, người được hỏi phải kể những việc như thế nào về Lan ? Vì sao ? Nếu người trả lời kể một câu chuyện về an mà không liên quan tới việc thôi học của An thì có thể coi là câu chuyện có ý nghĩa được không ? Vì sao ?
2. Truyện Thánh Gióng mà em đã học là một văn bản tự sự. Văn bản tự sự này cho ta biết những điều gì ? (Truyện kể về ai, ở thời nào, làm việc gì, diễn biến của sự việc, kết quả ra sao, ý nghĩa của sự việc như thế nào?) Vì sao có thể nói truyện Thánh Gióng là truyện ngợi ca công đức của vị anh hùng làng Gióng ?
- Hãy liệt kê các sự việc theo thứ tự trước sau của truyện. Truyện bắt đầu từ đâu, diễn biến như thế nào, kết thúc ra sao ? Từ thứ tự các sự việc đó, em hãy suy ra đặc điểm của phương thức (cách thức) tự sự.
II - Luyện tập
1. Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi:
Ông già và Thần Chết
Một lần ông già đẵn xong củi và mang về. Phải mang đi xa ông già kiệt sức, đặt bó củi xuống rồi nói :
- Chà, giá Thần Chết đến mang ta đi có phải hơn không ?
Thần Chết đến và bảo :
- Ta đây, lão cần gì nào ?
Ông già sợ hãi bảo :
- Lão muốn ngày nhấc hộ bó củi lên cho lão.
(Lép Tôn-xtôi, Kiến và chim bồ câu)
Câu hỏi:
Hãy cho biết: Trong truyện này, phương thức tự sự thể hiện như thế nào ? Câu chuyện thể hiện ý nghĩa gì ?
2. Bài thơ sau đây có phải tự sự không, vì sao ? Hãy kể lại câu chuyện bằng miệng
Sa bẫy
Đánh bẫy bầy chuột nhắt
Mồi thơm: cá nướng ngon
Lửng lơ trong cạm sắt.
Chẳng nhịn thèm được đâu!
Bé mây cười tít mắt
Mèo gật gù, rung râu.
Mơ đầy lồng chuột sa
Cùng mèo con đem xử
Chúng khóc ròng, xin tha!
Bẫy sập tự bao giờ
Chuột không, cá cũng hết
Giữa lồng mèo nằm... mơ!
3. Hai văn bản sau đây có nội dung tự sự không ? Vì sao ? Tự sự ở đây có vai trò gì ?
Huế : Khai mạc trại điêu khắc quốc tế lần thứ ba
Chiều ngày 3 - 4 - 2002, trại điêu khác quốc tế lần thứ ba với chủ đề "Ấn tượng Huế - Việt Nam 2002" đã khai mạc tại Công viên 3 - 2, mở đầu các hoạt động nghệ thuật của Festival Huế 2002. Tham gia trại lần này có 27 tác giả quốc tế từ 18 nước của 4 châu lục và 11 tác giả Việt Nam. Giúp việc cho các nhà điêu khắc có gần 100 thợ đá, gò, hàn lành nghề và 15 sinh viên khoa điêu khắc của Trường Đại học Nghệ thuật Huế. Trại bế mạc vào ngày 11 - 5 - 2002. Tất cả tác phẩm sẽ được tặng cho địa phương để xây dựng một vườn tượng tại Huế.
(Báo Thanh niên, ngày 4 - 4 - 2002)
Người Âu Lạc đánh tan quân Tần xâm lược
Bấy giờ, ở Trung Quốc, nhà Tần vừa thành lập (năm 221 tr. CN). [...] Năm 218 tr.Cn, Tần Thủy Hoàng sai tướng Đồ Thư đem 50 vạn quân chia làm năm mũi xâm lược đất Bách Việt ở phía nam. Quân Tần tràn đến đâu, lập thêm quận huyện mới đến đấy. [...] Quân xâm lược tàn bạo càng hung hăng tiến sâu vào đất của người Âu Việt, người Lạc Việt.
Trước nạn xâm lược của quân Tần, người Âu Việt và Lạc Việt đã tập hợp nhau lại để tự vệ. Quân Tần đông, tấn công ồ ạt. Không thể dàn quân, mặt đối mặt mà đánh địch, họ phải bảo nhau tính chuyện kháng cự lâu dài. Bỏ cửa, bỏ nhà, bỏ cả ruộng vườn, nương rẫy, kéo nhau vào rừng sâu, lên núi cao, ... Lương thực, vũ khí, gia súc, ...chuyển đi theo người. Già, trẻ, gái, trai cùng nhau lập mưu bàn kế, cử người tài giỏi làm tướng chỉ huy. Thực Phán, thủ lĩnh của người Âu Việt bấy giờ, là một người trẻ tuổi, rất gan dạ và thông minh. Ông được cử ra chỉ huy chiến đấu. Ban ngày, họ tìm nơi lẩn tránh, đêm đến mới bất thần xông ra đánh địch. Quân Tần đóng ở những làng xóm không người ở, không cướp được lương ăn, thường xuyên bị mai phục, đánh tỉa.
[...]
Cuộc khàng chiến của người Việt chống quân Tần cứ thế tiếp diễn qua nhiều năm. Hàng vạn quân xâm lược bị tiêu diệt. Chủ tướng Đồ Thư phải bỏ mạng. Đến khi Tần Thủy Hoàng chết, nông dân Trung Quốc nổi lên khởi nghĩa ở khắp nơi, nhà Tần phải rút quân xâm lược (năm 208 tr.CN).
(Lịch sử 6, 2000)
4. Em hãy kể câu chuyện để giải thích vì sao người Việt Nam tự xưng là con Rồng cháu Tiên.
5. Trong cuộc họp lớp đầu năm Giang đề nghị bầu Minh làm lớp trưởng, vì bạn Minh đã chăm học, học giỏi, lại thường giúp đỡ bạn bè. Theo em, Giang có nên kể vắn tắt một vài thành tích của Minh để thuyết phục các bạn cùng lớp hay không ?
I - Ý nghĩa và đặc điểm chung của phương thức tự sự
Câu 1: Trong đời sống hằng ngày ta thường nghe những yêu cầu và câu hỏi như sau :
- Bà ơi, bà kể chuyện cổ tích cho cháy nghe đi 1
- Cậu kể cho mình nghe, Lan là người như thế nào.
- Bạn An gặp chuyện gì mà lai thôi học nhỉ ?
- Thơm ơi, lại đây tớ kể cho nghe câu chuyện này hay lắm.
a) Gặp trường hợp như thế, theo em, người nghe muốn biết được câu trả lời, thông tin bổ ích mà mình đã hỏi và người kể sẽ phải kể, truyền đạt cho người nghe biết được và hiểu được nội dung mình đang kể.
b) - Trong những trường hợp trên, câu chuyện phải có một ý nghĩa nào đó. Ví dụ : Nếu muốn cho bạn biết Lan là một người bạn tốt, người được hỏi phải kể những việc mà Lan đã làm để giúp đỡ bạn bè trong học tập, lao động và những sinh hoạt thường ngày; vì những việc đó sẽ có ý nghĩa chứng tỏ Lan là người bạn tốt.
- Tương tự như vậy, nếu người trả lời kể một câu chuyện về An mà không liên quan tới việc thôi học thì không thể coi câu chuyện ấy có ý nghĩa, bời vì không đáp ứng được mục đích (nhu cầu cần được biết) của người hỏi.
Câu 2: Truyện Thánh Gióng mà em đã học là một văn bản tự sự. Văn bản tự sự này cho ta biết những điều gì ? (Truyện kể về ai, ở thời nào, làm việc gì, diễn biến của sự việc, kết quả ra sao, ý nghĩa của sự việc như thế nào?) Vì sao có thể nói truyện Thánh Gióng là truyện ngợi ca công đức của vị anh hùng làng Gióng ?
Truyện Thánh Gióng mà em đã học là một văn bản tự sự. Văn bản tự sự này cho biết:
- Truyện kể về Thánh Gióng
- Ở đời Hùng Vương thứ sáu
- Thánh Gióng đánh tan giặc Ân
- Ca ngợi lòng yêu nước, tinh thần quả cảm của Thánh Gióng
Sở dĩ nói truyện Thánh Gióng ca ngợi công đức của vị anh hùng làng Gióng, bởi vì câu chuyện kể về quá trình ra đời, trưởng thành, lập chiến công, thành Thánh của vị anh hùng giữ nước đầu tiên của dân tộc ta.
Hãy liệt kê các sự việc theo thứ tự trước sau của truyện. Truyện bắt đầu từ đâu, diễn biến như thế nào, kết thúc ra sao ? Từ thứ tự các sự việc đó, em hãy suy ra đặc điểm của phương thức (cách thức) tự sự.
Thứ tự các sự việc của câu chuyện có thể liệt kê như sau :
- Sự việc Gióng ra đời
- Gióng biết nói và nhận lời sứ giả
- Gióng lớn nhanh, cưỡi ngựa đi đánh giặc
- Giặc tan, Gióng bay về trời
- Vua lập đền thờ và phong danh hiệu Phù Đổng Thiên Vương
Đặc điểm của phương thức tự sự:
Phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia , cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa.
II - Luyện tập
Câu 1: Đọc mẩu chuyện sau và trả lời câu hỏi:
Ông già và Thần Chết
Một lần ông già đẵn xong củi và mang về. Phải mang đi xa ông già kiệt sức, đặt bó củi xuống rồi nói :
- Chà, giá Thần Chết đến mang ta đi có phải hơn không ?
Thần Chết đến và bảo :
- Ta đây, lão cần gì nào ?
Ông già sợ hãi bảo :
- Lão muốn ngày nhấc hộ bó củi lên cho lão.
(Lép Tôn-xtôi, Kiến và chim bồ câu)
- Phương thức tự sự trong truyện: kể theo trình tự thời gian, sự việc nối tiếp nhau, kết thúc bất ngờ.
- Câu chuyện ca ngợi trí thông minh, nhanh trí của con người.
Câu 2: Bài thơ sau đây có phải tự sự không, vì sao ? Hãy kể lại câu chuyện bằng miệng.
- Bài thơ Sa bẫy của Nguyễn Hoàng Sơn được thể hiện theo phương thức tự sự, vì nội dung bài thơ là kể lại một câu chuyện có thứ tự và có kết thúc.
- Có thể kể lại như sau: Bé Mây rủ mèo con đánh bẫy chuột nhắt bằng cá nướng rất thơm. Cả hai đều thú vị vì nghĩ đến cảnh sẽ bẫy được lũ chuột háu ăn, nhưng kết cục bẫy sập. chuột chưa kịp đến ăn thì chính mèo đã sa bẫy.
Câu 3: Hai văn bản sau đây có nội dung tự sự không ? Vì sao ? Tự sự ở đây có vai trò gì ?
- Hai văn bản này đều có nội dung tự sự vì cả hai văn bản đều dùng để trình bày diễn biến sự việc.
- Tự sự ở đây có vai trò kể lại sự việc một cách mạch lạc, hấp dẫn.
Câu 4: Em hãy kể câu chuyện để giải thích vì sao người Việt Nam tự xưng là con Rồng cháu Tiên.
Kể lại câu chuyện:
Truyền thuyết kể lại rằng tổ tiên người Việt xưa là Hùng Vương, lập nên nước Văn Lang, đóng đô ở Phong Châu. Hùng Vương là con trai của Long Quân và Âu Cơ. Long Quân ở Lạc Việt (là Bắc Bộ Việt Nam bây giờ), thuộc nòi Rồng thường ở dưới nước. Âu Cơ là tiên, ở vùng núi cao phương Bắc, thuộc dòng Thần Nông. Long Quân gặp Âu Cơ, lấy nhau, sinh ra một bọc trăm trứng, nở ra trăm người con. Người con trưởng được tôn lên làm vua, lấy hiệu là Hùng Vương truyền lại nhiều đời. Vì thế, người Việt Nam vẫn tự xưng là con Rồng cháu Tiên để tưởng nhớ tổ tiên của mình.
Câu 5: Trong cuộc họp lớp đầu năm Giang đề nghị bầu Minh làm lớp trưởng, vì bạn Minh đã chăm học, học giỏi, lại thường giúp đỡ bạn bè. Theo em, Giang có nên kể vắn tắt một vài thành tích của Minh để thuyết phục các bạn cùng lớp hay không ?
Giang nên kể vắn tắt một vài thành tích thông qua những câu chuyện cụ thể để thấy Minh:
- Chăm học
- Học giỏi
- Thường xuyên giúp đỡ bạn bè.
Ghi nhớ:
- Tự sự (kể chuyện) là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, sự việc này dẫn đến sự việc kia, cuối cùng dẫn đến một kết thúc, thể hiện một ý nghĩa.
- Tự sự giúp người kể giải thích sự việc, tìm hiểu con người, nêu vấn đề và bày tỏ thái độ khen, chê.