A. Bố cục :
- Đoạn 1 : Từ đầu đến mọi phép thần thông : Sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh.
- Đoạn 2 : tiếp đến bị bắt hạ ngục : những thử thách và chiến công của Thạch Sanh.
- Đoạn 3 : phần còn lại : phơi bày tội Lí Thông, Thạch Sanh cưới công chúa và lui yên quân lính chư hầu.
B. Tóm tắt
Thạch Sanh sớm mồ côi cả cha lẫn mẹ. Chàng sống lủi thủi trong túp lều cũ dưới gốc đa và gia tài chỉ có lưỡi búa của cha để lại.
Thấy Thạch Sanh "khỏe như voi", Lí Thông gạ kết nghĩa anh em. Thạch Sanh nhận lời đến ở chung với mẹ con Lí Thông.
Trong vùng có một con chằn tinh hung dữ, có phép lạ. Hằng năm dân phải nộp người cho nó ăn thịt. Đến lượt Lí Thông nộp mình. Hắn nghĩ kế lừa Thạch Sanh. Thạch Sanh đã giết chết chằn tinh, Lí Thông lại lừa Thạch Sanh để chàng trốn đi rồi đem đầu chằn tinh nộp cho vua, và được phong làm Quận công.
Nhà vua có công chúa đến tuổi kén chồng. Trong ngày hội lớn, công chúa bị đại bàng khổng lồ quắp đi. Thạch Sanh bắn nó bị thương và theo dấu máu, chàng biết dược chỗ ở của đại bàng. Vua sai Lí Thông tìm công chúa, hứa sẽ gả con và truyền ngôi. Lí Thông nhờ Thạch Sanh giúp rồi lại lừa nhốt chàng dưới hang sâu.
Thạch Sanh giết đại bàng và cứu thái tử con vua Thủy Tề bị nhốt trong cũi ở cuối hang rồi xuống chơi thủy phủ. Chàng được tặng nhiều vàng bạc nhưng chỉ xin một cây đàn và trở về gốc đa.
Hồn chằn tinh và đại bàng trả thù, vu vạ cho Thạch Sanh để chàng bị bắt vào ngục. Khi nghe thấy tiếng đàn của Thạch Sanh, công chúa đã khỏi câm. Nghe Thạch Sanh kể lại mọi chuyện, vua giao cho chàng xử tội mẹ con Lí Thông. Chàng tha cho họ nhưng dọc đường về hai mẹ con bị sét đánh chết, hóa kiếp thành bọ hung.
Nhà vua gả công chúa cho Thạch Sanh. Các nước chư hầu tức giận đem quân sang đánh. Thạch Sanh lấy đàn ra gảy, quân 18 nước xin hàng. Thạch Sanh nấu một niêu cơm thiết đãi. Quân sĩ coi thường, nhưng ăn mãi không hết, họ kính phục Thạch Sanh và rút quân về nước.
Nhà vua nhường ngôi báu cho Thạch Sanh
I. Đọc - Hiểu văn bản
Câu 1 : Sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh có gì khác thường ? Kể về sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh như vậy, theo em, nhân dân muốn thể hiện điều gì ?
- Sự ra đời và lớn lên của Thạch Sanh khác thường ở chỗ :
+ Bố mẹ già mới sinh Thạch Sanh
+ Chàng là Thái tử do Ngọc Hoàng sai xuống đầu thai
+ Bà mẹ mang thai trong nhiều năm mới sinh ra Thạch Sanh
+ Thạch Sanh được nhiều thần dạy võ nghệ và phép thần thông.
- Sự ra đời và lớn lên như vậy của Thạch Sanh đã cho thấy nhân dân rất thông cảm với hoàn cảnh nghèo khổ và mồ côi của chàng. Tuy nhiên điều đó không làm người ta ươn hèn mặc cảm mà Thạch Sanh đã mang trong mình dòng máu nam nhi của người dũng sĩ. Nghèo khổ vẫn nghĩa hiệp là điều nhân dân muốn gửi gắm ở Thạch Sanh.
Câu 2 : Trước khi được kết hôn với công chúa, Thạch Sanh đã phải trải qua những thử thách như thế nào ? Thạch Sanh bộc lộ những phẩm chất gì qua những lần thử thách ấy ?
- Trước khi được kết hôn với công chúa, Thạch Sanh đã trải qua những thử thách :
+ Bị lừa đi canh miếu và giết chằn tinh
+ Xuống hang diệt đại bàng cứu công chúa, bị Lí Thông lấp cửa hang
+ Bị bắt vào ngục do hồn chằn tinh và đại bàng báo thù
- Qua những thử thách đó, Thạch Sanh đã bộc lộ những phẩm chất tốt đẹp. Đó là sự chất phác, thật thà, sự khoan dung, đặc biệt là lòng dũng cảm và tài năng.
Câu 3 : Trong truyện, hai nhân vật Thạch Sanh và Lí Thông luôn đối lập với nhau về tính cách và hành động. Hãy chỉ ra sự đối lập này.
| Phương diện đối lập | Thạch Sanh | Lí Thông |
| Tính cách | vô tư, thật thà, vị tha, dũng cảm | lừa lọc, xảo trá, vụ lợi |
| Hành động | giết chằn tinh, giết đại bàng, cứu công chúa | lừa dối và cướp công của Thạch Sanh |
Câu 4 : Truyện Thạch Sanh có nhiều chi tiết thần kì, trong đó đặc sắc nhất là chi tiết tiếng đàn và niêu cơm đãi quân sĩ mười tám nước chư hầu. Em hãy nêu ý nghĩa của những chi tiết đó.- Ý nghĩa chi tiết tiếng đàn :
+ Tiếng đàn giúp cho Thạch Sanh được giải oan, nhờ tiếng đàn, Thạch Sanh có cơ hội vạch mặt Lí Thông. Tiếng đàn tượng trưng cho công lí.
+ Tiếng đàn làm cho quân sĩ mười tám nước chư hầu xin hàng. Nó tượng trưng cho sức mạnh của chính nghĩa.
- Ý nghĩa của chi tiết niêu cơm : Niêu cơm nhỏ mà mấy vạn người cũng không thể ăn hết được. Niêu cơm đãi quân sĩ thể hiện sự khoan dung, tấm lòng nhân đạo, yêu chuộng hòa bình của nhân dân ta.
Câu 5 : Thảo luận : Trong phần kết thúc truyện, mẹ con Lí Thông phải chết, còn Thạch Sanh thì được kết hôn cùng công chúa và lên ngôi vua. Qua cách kết thúc này, nhân dân ta muốn thể hiện điều gì ? Kết thúc ấy có phổ biến trong truyện cổ tích không ? Hãy nêu một số ví dụ.
Trả lời :
Kết thúc truyện, mẹ con Lí Thông phải chết, Thạch Sanh được kết hôn cùng công chúa và lên ngôi vua. Qua cách kết thúc này, nhân dân ta muốn thể hiện sự công bằng : Những kẻ xấu, kẻ ác dù mưu mô xảo trá đến đâu cũng sẽ bị trừng trị ; còn người hiền lành tốt bụng sẽ được sung sướng, hạnh phúc. Đây là cách kết thúc phổ biến của các truyện cổ tích. Ví dụ như truyện Sọ Dừa, Cây bút thần, Tấm Cám, ...
II. Luyện tập
Câu 1 : Nếu vẽ một tranh minh họa cho truyện Thạch Sanh, em chọn chi tiết nào trong truyện để vẽ ? Vì sao ? Em sẽ đặt cho bức tranh minh họa ấy tên gọi như thế nào ?
Có thể chọn 1 trong các chi tiết sau :
- Thạch Sanh bên túp lều dưới gốc đa. Có thể chọn chi tiết này vì nó thể hiện được hoàn cảnh sống của Thạch Sanh : lủi thủi, mồ côi và đơn độc. Bức tranh có thể đặt là Túp lều Thạch Sanh.
- Thạch Sanh diệt chằn tinh hoặc Thạch Sanh diệt đại bàng. Có thể chọn một trong hai chi tiết này vì nó thể hiện được lòng dũng cảm và trí thông minh của Thạch Sanh. Với các bức tranh này, có thể đặt là Dũng sĩ Thạch Sanh.
Câu 2 : Hãy kể diễn cảm truyện Thạch Sanh
Học sinh tự thực hiện. (Để có thể kể diễn cảm truyện này, cần kể đúng thứ tự các chi tiết ; đồng thời thể hiện rõ lời kể và ngôi kể.
