Soạn bài Lượm

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 : Bài thơ kể và tả Lượm qua những sự việc nào, bằng lời của ai ? Dựa vào trình tự lời kể ấy, em hãy tìm bố cục của bài thơ.

- Bài thơ kể và tả về Lượm bằng lời của người chú.Câu chuyện kể về cuộc gặp gỡ của hai chú cháu ở thành phố Huế trong " ngày Huế đổ máu", sự hy sinh anh dũng của Lượm khi làm nhiệm vụ và hình ảnh sống mãi của Lượm.

- Theo đó, có thể chia bài thơ thành ba đoạn :

+ Đoạn 1 : Từ đầy đến Cháu đi xa dần : Cuộc gặp gỡ ở Huế.

+ Đoạn 2 : Tiếp đến Hồn bay giữa đồng : Sự hi sinh anh dũng của Lượm khi làm nhiệm vụ liên lạc.

+ Đoạn 3 : Còn lại : Lượm sống mãi với non sống đất nước.

Câu 2 : Hình ảnh Lượm trong đoạn thơ từ khổ thứ hai đến khổ thứ năm đã được miêu tả như thế nào qua cái nhìn của người kể ( trang phục, hình dáng, cử chỉ, lời nói ) ? Sự miêu tả đã làm nổi bật ở hình ảnh Lượm những nét gì đáng yêu, đáng mến ?
Các yếu tố nghệ thuật từ láy, vần, nhịp, so sánh trong đoạn thơ đã có tác dụng như thế nào trong việc thể hiện hình ảnh Lượm ?

- Về trang phục : Cái xắc xinh xinh, Ca lô đội lệch. Đó là trang phục của các chiến sĩ liên lạc thời chống Pháp.

Lượm tự hào bởi công việc của mình.

- Cử chỉ nhanh nhẹn : Chân thoăn thoắt, tinh nghịch, hồn nhiên, Cháu cười híp mí, Mồm huýt sáo vang.

- Lời nói tự nhiên chân thật : Cháu đi liên lạc / Vui lắm chú à / Ở đồn Mang Cá / Thích hơn ở nhà.

Hình ảnh Lượm nhỏ nhắn, vui tươi, hồn nhiên, chân thành rất dễ yêu dễ mến.

Các yếu tố nghệ thuật: từ láy, so sánh, nhịp điệu đã góp phần khắc họa chính xác và sinh động hình ảnh Lượm, chú bé liên lạc.

Câu 3 : Nhà thơ đã hình dung, miêu tả chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm như thế nào ? Hình ảnh Lượm gợi cho em cảm xúc gì ?
Trong đoạn thơ này có những câu thơ và khổ thơ được cấu tạo đặc biệt. Em hãy tìm những câu thơ và khổ thơ ấy, nêu tác dụng của nó trong việc biểu hiện cảm xúc của tác giả.

Trả lời :

Nhà thơ hình dung chuyến đi công tác cuối cùng của Lượm rất nguy hiểm, khó khăn : mặt trận, đạn bay vèo vèo, nhiệm vụ cấp bách, Lượm rất bình tĩnh vượt qua khó khăn.

Vụt qua mặt trận [ ... ]

Sợ chi hiểm nghèo ?

 Bọn giặc đã giết hai Lượm, đã bắn trúng em trên đồng quê vắng vẻ. Lượm đã ngã xuống như một thiên thần bé nhỏ : 

Cháu nằm trên lúa

Tay nắm chặt bông

Lúa thơm mùi sữa

     Hồn bay giữa đồng... 

Hình ảnh Lượm thật dũng cảm khiến cho mọi người thương mến, cảm phục.

Trong đoạn này có khổ thơ được cấu tạo đặc biệt gồm một câu thơ (thông thường mỗi khổ có bốn câu). Câu thơ này lại được ngắt làm hai dòng (Ra thế / Lượm ơi !...) Khổ thơ đặc biệt này diễn tả lòng đau xót tiếc thương trước sự hy sinh đột ngột của Lượm.

Câu 4 : Trong bài thơ, người kể chuyện đã gọi Lượm bằng nhiều từ xưng hô khác nhau. Em hãy tìm những từ ấy và phân tích tác dụng của sự thay đổi cách gọi này đối với việc biểu hiện thái độ, quan hệ tình cảm của tác giả đối với Lượm.

Trong bài thơ, người kể chuyện đã gọi Lượm bằng nhiều từ xưng hô khác nhau : Cháu, chú bé, Lượm, chú đồng chí nhỏ. Tác giả đã thay đổi cách gọi vì quan hệ của tác giả và Lượm vừa là chú cháu, lại vừa là đồng chí, vừa là của một nhà thơ với một chiến sĩ đã hy sinh. Trong đoạn thơ sau cùng, tác giả gọi Lượm là "chú bé"  vì lúc này Lượm không còn là người cháu riêng của tác giả. Lượm đã là của mọi người, mọi nhà, Lượm đã trở thành một chiến sĩ nhỏ hy sinh vì quê hương, đất nước.

Sự đan xen mối quan hệ như thế khiến cho tình cảm của tác giả thêm thắm thiết và sâu sắc, gắn bó. Bài thơ vì thế càng thêm cảm động.

Câu 5 : “ Lượm ơi, còn không ? ”, câu thơ đặt ở gần cuối bài thơ như một câu hỏi dầy đau xót sau sự hi sinh của Lượm. Vì sao câu thơ ấy tác giả lặp lại hai khổ thơ ở đoạn đầu với hình ảnh Lượm hồn nhiên vui tươi ? 

Câu thơ " Lượm ơi, còn không ? " như một câu hỏi đầy đau xót về sự hy sinh của Lượm. Sau câu thơ ấy, tác giả lặp lại hai khổ thơ đầu với hình ảnh Lượm hồn nhiên, vui tươi. Sự lặp lại có dụng ý khẳng định Lượm không chết, Lượm không mất, trên đã có khổ thơ nói về sự hóa thân của Lượm : 

Cháu nằm trên lúa

Tay nắm chặt bông

Lúa thơm mùi sữa

Hồn bay giữa đồng...

 Đến đây một lần nữa, tác giả khẳng định Lượm sống mãi trong lòng mọi người, sống mãi cùng non sông, đất nước.

II. Luyện tập 
Câu 1 : Học thuộc lòng đoạn thơ từ Một hôm nào đó đến hết bài thơ.

Học sinh tự thực hiện.

Câu 2 : Viết một đoạn văn khoảng mười dòng miêu tả chuyến đi liên lạc cuối cùng và sự hi sinh của Lượm. 

Trận đánh diễn ra một cách ác liệt. Lượm vừa truyền đạt mệnh lệnh của chỉ huy xuống các chiến hào, ụ súng thì được lệnh phải băng qua mặt trận đỏ lừ những viên đạn bay vèo vèo đang cày xới ruộng lúa trước mặt để đưa thư thượng khẩn. Chú bé cẩn thận để thư vào cái xách vắt chéo ngực rồi chạy như bay về phía trước. 

Phía bên kia, kẻ thù đã rê nòng súng theo chiếc mũ ca lô đang nhấp nhô lại gần. Một tiếng nổ đanh tai chát chúa, Lượm đã ngã xuống. Đồng quê thơm mùi sữa lúa đang chín trở thành cái nôi êm ru Lượm vào giấc ngủ vĩnh hằng.