I. Đọc - Hiểu văn bản
Câu 1 : Kể tóm tắt đoạn trích và cho biết :
a) Truyện được kể bằng lời của nhân vật nào ?
b) Bài văn có thể chia làm mấy đoạn, nội dung chính của mỗi đoạn ?
Trả lời :
Tóm tắt đoạn trích :
Dế Mèn là một chàng dế thanh niên cường tráng, tính tình kiêu căng, xốc nổi.
Hàng xóm có chàng Dế Choắt ốm yếu, gầy gò. Dế Mèn đã coi thường Dế Choắt, không giúp đỡ Dế Choắt, lại còn bày trò nghịch ranh trêu chị Cốc. Dế Choắt bị chết oan vì trò nghịch đó. Trước khi chết, Dế Choắt khuyên nhủ Dế Mèn. Dế Mèn vô cùng ân hận và cảm kích, suy nghĩ về bài học đường đời đầu tiên đó.
a) Truyện được kể ở ngôi thứ nhất, lời kể chính là nhân vật Dế Mèn.
b) Bài văn có thể chia làm 2 đoạn :
- Đoạn 1 : Từ đầu đến không thể làm lại được : Dế Mèn tự giới thiệu và miêu tả về mình.
- Đoạn 2 : Còn lại : Dế Mèn kể việc ngỗ nghịch trêu chọc chị Cốc gây nên cái chết thảm thương cho Dế Choắt khiến chú ta ân hận suốt cuộc đời.
Câu 2 : Hãy đọc kĩ đoạn văn từ đầu bài đến sắp đứng đầu thiên hạ rồi, sau đó :
a) Ghi lại các chi tiết miêu tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn. Nhận xét về trình tự và cách miêu tả trong đoạn văn.
b) Tìm những tính từ miêu tả hình dáng và tính cách Dế Mèn trong đoạn văn. Thay thế một số từ ấy bằng những từ đồng nghĩa hoặc gần nghĩa rồi rút ra nhận xét về cách dùng từ của tác giả.
c) Nhận xét về tính cách của Dế Mèn trong đoạn văn này.
Trả lời :
a) Các chi tiết miêu tả ngoại hình và hành động của Dế Mèn :
- Vẻ bề ngoài ưa nhìn : bởi đó là chàng thanh niên cường tráng, đôi càng mẫm bóng, những cái vuốt cứng, đôi cánh dài chấm đuôi, cả thân người một màu nâu bóng mỡ soi gương được.
- Vẻ dữ tợn hùng dũng : cái đầu to và nổi từng tảng rất bướng, hai sợi râu dài, hai cái răng to khỏe nhai ngoàm ngoạp.
- Điệu bộ cử chỉ : ra dáng con nhà võ, thích phô trương sức mạnh, co cẳng đạp phành phạch để thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, chốc chốc lại trịnh trọng và khoan thai đưa cả hai chân lên vuốt râu.
- Tính nết hung hăng, hống hách : Cậy sức bắt nạt kẻ yếu, dám cà khịa với mọi người trong xóm, quát mấy chị Cào Cào, ngứa chân đá anh Gọng Vó.
Hai đoạn văn có trình tự và miêu tả hình dáng, hành động của Dế Mèn :
+ Đoạn đầu nghiêng về việc làm nổi rõ : Dế Mèn là chàng thanh niên cường tráng.
+ Đoạn sau nghiên về hành động con nhà võ rất hống hách của Dế Mèn với bà con trong xóm.
b) Những tính từ miêu tả hình dáng và tích cách của Dế Mèn trong đoạn trích : Cường tráng, mẫm bóng, cứng, nhọn hoắt, hủn hoẳn, dài, giòn giã, nâu bóng, bướng, đen nhánh, ngoàm ngoạp, cong, hùng dũng, trịnh trọng , khoan thai.
- Có thể thay:
+ “hủn hoẳn” bằng “ngắn tủn”.
+ “trịnh trọng” bằng “oai vệ”.
Tuy nhiên các từ được thay không diễn tả được sinh động, gợi cảm về anh chàng Dế Mèn. Nhà văn đã lựa chọn từ ngữ một cách chính xác để miêu tả nhân vật Dế Mèn.
c) Tính cách của Dế Mèn trong đoạn văn : Qua những tính từ chỉ tính cách và một số hành động của Dế Mèn, có thể nói Dế Mèn là chàng dế cường tráng, trẻ trung nhưng điệu đáng, kiêu căng, xốc nổi, hung hăng, ngộ nhận về sức mạnh của mình.
Câu 3 : Nhận xét về thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt ( biểu hiện qua lời lẽ, cách xưng hô, giọng điệu,…).Thái độ của Dế Mèn đối với Dế Choắt là thái độ kẻ cả, trịnh thượng, coi thường. Điều đó thể hiện qua cách xưng hô : đặt tên bạn là Dế Choắt, ví von so sánh như gã nghiện thuốc phiện, xưng hô chú mày, điệu bộ khinh khỉnh, giọng điệu bề trên, dạy bảo. Dế Mèn còn tỏ ra ích kỉ, không cho Dế Choắt thông nghách sang, lại còn mắng : "Đào tổ nông thì cho chết !".
Câu 4 : Nêu diễn biến tâm lí về thái độ của Dế Mèn trong việc true Cốc dẫn đến cái chết của Dế Choắt.
Qua sự việc ấy, Dế Mèn đã rút ra được bài học đường đời đầu tiên cho mình. Bài học ấy là gì ?
- Dế Mèn là kẻ tinh ranh. Lúc đầu thì huyeneh hoang : "Sợ gì ? Mày bảo tao còn sợ ai hơn tao nữa ? Giương mắt ra xem tao trêu mụ Cốc đây này !".
- Hát trêu chị Cốc xong, Dế Mèn chui tọt vào hang nằm khểnh đắc ý và yên tâm về sự an toàn của mình.
- Khi Dế Choắt bị mổ đau quá kêu váng lên thì Dế Mèn sợ hãi nằm im thin thít. Thì ra Dế Mèn cũng chẳng anh hùng gì.
- Khi chị Cốc bay đi rồi, Dế Mèn mới "mon men bò lên". Thấy Dế Choắt nằm thoi thóp, Dế Mèn mới thấy hối hận vâ nhận ra cái tội ngông cuồng dại dột của mình gây nên cái chết oan cho Dế Choắt. Lời nói của Dế Choắt chính là bài học đường đời đầu tiên cho Dế Mèn :
"Ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy !".
Câu 5 : Hình ảnh những con vật được miêu tả trong truyện có giống với chúng trong thực tế không? Có đặc điểm nào của con người được gắn cho chúng? Em có biết tác phẩm nào viết về loài vật có cách viết tương tự như truyện này ?
- Hình ảnh những con vật được miêu tả trong truyện ngắn rất giống với chúng trong thực tế. Dế Mèn và Dế Choắt, mỗi con một vẻ. Một bên cường tráng, khỏe mạnh, một bên bệnh tật, ốm yếu. Những đặc điểm của con người như suy nghĩ, đi đứng, nói năng được gắn cho những con vật.
- Những câu chuyện như Ếch ngồi đáy giếng ; Đeo nhạc cho mèo ; Con hổ có nghĩa ... đều dúng lối nhân hóa để viết về loài vật.
II. Luyện tập
Câu 1 : Ở đoạn cuối truyện, sau khi chon cất Dế Choắt, Dế Mèn đứng lặng hồi lâu trước nấm mồ của người bạn xấu số. Em thử hình dung tâm trạng của Dế Mèn và viết một đoạn văn diễn tả tâm trạng ấy theo lời của Dế Mèn.
Trả lời :
Có thể tham khảo đoạn văn sau :
Tôi đem xác Dế Choắt đến chôn vào một vùng cỏ um tùm. Tôi đắp thành một nấm mộ to. Tôi đứng lặng giờ lâu nghĩ về người bạn hàng xóm xấu số bị chết trong một cái hang nông choèn. Phải chi cái hôm nọ đến chơi và dạy cho Dế Choắt phải làm hang thế này, thế nọ, mình chỉ cần cho Choắt đào một đoạn hầm sang nhà mình là đủ cho cậu ta thoát hiểm. Phải chi mình không chọc giận chị Cốc to lớn lênh khênh. Chao ôi, cứ nghĩ đến cái mỏ khổng lồ của chị Cốc bổ xuống những cú như trời giáng ! Dế Choắt chắc là kiệt sức nhảy né tránh để rồi tuyệt vọng nhận cái mổ oan nghiệt...
Tôi đã không cầm nổi nước mắt khi đắp những viên đất cuối cùng cho người dưới mộ lúc ánh hoàng hôn rưới máu xuống những ngọn cỏ so le vàng. Tôi òa lên nức nở : Dế Choắt ơi ! cậu sống khôn thác thiêng, cậu đừng trách móc gì mình nữa. Kể từ nay mình sẽ sống tất cả vì mọi người. Mình sẽ đi khắp bốn phương trời để kết nghĩa huynh đệ với tất cả, mong làm điều thiện diệt trừ cái ác... Mình sẽ hi sinh cá nhân để chuộc cái lỗi hôm nay.
Tôi thất thểu bò vào nhà mình. Tất cả tối om, trống trải. Ngày mai tôi quyết định đi thực hiện lời hứa với người bạn đã khuất của mình.
Câu 2 : Chia mỗi nhóm ba học sinh theo vai Dế Mèn, Dế Choắt, Cốc. Đọc phân vai đoạn Dế Mèn trêu Cốc gây ra cái chết thảm thương của Dế Choắt.
Học sinh tự thực hiện.
