Soạn bài Ẩn dụ
I - Ẩn dụ là gì ?
1. Trong khổ thơ dưới đây, cụm từ Người Cha được dùng để chỉ ai ? Vì sao có thể ví như vậy ?
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
2. Cách nói này có gì giống và khác với phép so sánh ?
II - Các kiểu ẩn dụ
1. Các từ in đậm dưới đây được dùng để chỉ những hiện tượng hoặc sự vật nào ? Vì sao có thể ví như vậy ?
Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.
(Nguyễn Đức Mậu)
2. Cách dùng từ trong cụm từ in đậm dưới đây có gì đặc biệt so với cách nói thông thường ?
Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.
(Nguyễn Tuân)
3. Từ những ví dụ đã phân tích ở các phần I và II, hãy nêu lên một số kiểu tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng thường được sử dụng để tạo phép ẩn dụ.
III - Luyện tập
1. So sánh đặc điểm và tác dụng của ba cách diễn đạt sau đây :
- Cách 1 :
Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
- Cách 2 :
Bác Hồ như Người Cha
Đốt lửa cho anh nằm
- Cách 3 :
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
(Minh Huệ)
2. Tìm các ẩn dụ trong những ví dụ dưới đây. Nêu lên nét tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau.
a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
(Tục ngữ)
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
(Tục ngữ)
c)
Thuyền về có nhớ bến chăng ?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
(Ca dao)
d) Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
(Viễn Phương)
3. Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong các câu văn, câu thơ dưới đây và nêu lên tác dụng của những ẩn dụ ấy trong việc miêu tả sự vật, hiện tượng.
a) Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.
(Tô Hoài)
b) Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai
(Hoàng Trung Thông)
c)
Ngoài thêm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.
(Trần Đăng Khoa)
d) Em thấy cả trời sao
Xuyên qua từng kẽ lá
Em thấy cơn mưa rào
Ướt tiếng cười của bố.
(Phan Thế Cải)
4. Chính tả (nghe - viết) : Buổi học cuối cùng (từ Tuy nhiên, thầy vẫn đủ can đảm đến lớn lao đến thế).
I - Ẩn dụ là gì ?
Câu 1 : Trong khổ thơ dưới đây, cụm từ Người Cha được dùng để chỉ ai ? Vì sao có thể ví như vậy ?
Anh đội viên nhìn Bác
Càng nhìn lại càng thương
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm.
(Minh Huệ)
- Cụm từ Người Cha ở đây là chỉ Bác Hồ.
- Có thể ví như vậy bởi vì tình thương của Bác với bộ đội như là của người cha đối với những đứa con của mình vậy.
Câu 2 : Cách nói này có gì giống và khác với phép so sánh ?
- Giống nhau về ý nghĩa, cũng mang nghĩa so sánh.
- Khác nhau : Vế A không xuất hiện mà để người đọc tự liên tưởng và cảm nhận.
Ghi nhớ :
Ẩn dụ là gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
II - Các kiểu ẩn dụ
Câu 1 : Các từ in đậm dưới đây được dùng để chỉ những hiện tượng hoặc sự vật nào ? Vì sao có thể ví như vậy ?
Về thăm nhà Bác làng Sen,
Có hàng râm bụt thắp lên lửa hồng.
(Nguyễn Đức Mậu)
- Từ "thắp" là chỉ việc dùng lửa châm vào một vật có khả năng bốc cháy.
- Từ "lửa hồng" là hiện tượng về sự vật bị cháy mạnh.
- Có thể ví như vậy vì dựa trên cơ sở mối liên tưởng tương đồng giữa màu đỏ của hoa râm bụt và hình ảnh ngọn lửa. Hình ảnh hoa râm bụt đỏ khẽ đưa trong gió giống như ngọn lửa đang cháy.
Câu 2 : Cách dùng từ trong cụm từ in đậm dưới đây có gì đặc biệt so với cách nói thông thường ?
Chao ôi, trông con sông, vui như thấy nắng giòn tan sau kì mưa dầm, vui như nối lại chiêm bao đứt quãng.
(Nguyễn Tuân)
Ghi nhớ :Có bốn kiểu ẩn dụ thường gặp là :- Ẩn dụ hình thức- Ẩn dụ cách thức- Ẩn dụ phẩm chất- Ẩn dụ chuyển đổi cảm giác
III - Luyện tập
Câu 1 : So sánh đặc điểm và tác dụng của ba cách diễn đạt sau đây :
- Cách 1 :
Bác Hồ mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
- Cách 2 :
Bác Hồ như Người Cha
Đốt lửa cho anh nằm
- Cách 3 :
Người Cha mái tóc bạc
Đốt lửa cho anh nằm
(Minh Huệ)
- Cách 1 là cách kể thông thường, làm thiếu đi ý nghĩa của Người Cha.
- Cách 2 có sử dụng sự so sánh nhưng thiếu đi ý nghĩa của mái tóc bạc - thể hiện tuổi tác và sự vất vả.
- Cách 3 là ẩn dụ tạo nên những liên tưởng thú vị, tạo sự cô đọng, có tính hình tượng.
Câu 2 : Tìm các ẩn dụ trong những ví dụ dưới đây. Nêu lên nét tương đồng giữa các sự vật, hiện tượng được so sánh ngầm với nhau.
a) Ăn quả nhớ kẻ trồng cây
(Tục ngữ)
b) Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng.
(Tục ngữ)
c)
Thuyền về có nhớ bến chăng ?
Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền.
(Ca dao)
d) Ngày ngày mặt trời đi qua trên lăng
Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ.
(Viễn Phương)
Trả lời :
a) - Ăn quả: người hưởng thành quả của người đi trước.
- Kẻ trồng cây: Người tạo ra thành quả, người đi trước.
b) - Mực: đen, khó tẩy rửa.
- Sáng: sáng sủa
- Mực (đen) có sự tương đồng với hoàn cảnh xấu, người xấu.
- Đèn (sáng) có sự tương đồng với hoàn cảnh tốt, người tốt.
c) - Thuyền: sự vật, phương tiện giao thông vận tải đường thủy, có tính chất cơ động.
- Bến: sự vật, đầu mối giao thông, có tính chất cố định.
- Thuyền có sự tương đồng với người đi xa.
- Bến có sự tương đồng với người ở lại.
d) - Mặt trời (đi qua trên lăng): mặt trời tự nhiên.
- Mặt trời (trong lăng rất đỏ): hình ảnh ẩn dụ, ngầm chỉ Bác Hồ.
- Bác Hồ đem lại cho đất nước và dân tộc những thành quả cách mạng vô cùng to lớn.
- Thể hiện lòng thành kính, biết ơn của nhân dân đối với Bác.
- Cả Bác Hồ và mặt trời đều là cội nguồn của ánh sáng, sự sống của người dân Việt Nam.
Câu 3 : Tìm những ẩn dụ chuyển đổi cảm giác trong các câu văn, câu thơ dưới đây và nêu lên tác dụng của những ẩn dụ ấy trong việc miêu tả sự vật, hiện tượng.
a) Buổi sáng, mọi người đổ ra đường. Ai cũng muốn ngẩng lên cho thấy mùi hồi chín chảy qua mặt.
(Tô Hoài)
b) Cha lại dắt con đi trên cát mịn
Ánh nắng chảy đầy vai
(Hoàng Trung Thông)
c)
Ngoài thêm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.
(Trần Đăng Khoa)
d) Em thấy cả trời sao
Xuyên qua từng kẽ lá
Em thấy cơn mưa rào
Ướt tiếng cười của bố.
(Phan Thế Cải)
Trả lời :
a) Phép ẩn dụ : thấy mùi hồi chín chảy qua mặt
- Tác dụng : mùi hồi vốn chỉ ngửi được mà không thể dùng thính giác hay xúc giác mà nhìn thấy, cảm thấy được. Nhưng qua phép ẩn dụ này, mùi hồi thơm như được nhìn rõ từng dòng, như đang chảy tràn qua mặt. Cách viết này đã thể hiện được cụ thể hơn, rõ ràng hơn cái đắm say, ngây ngất của người viết khi ngửi thấy mùi hôi chín.
b) - Phép ẩn dụ : ánh nắng chảy đầy vai
- Tác dụng :
+ Ánh nắng trở nên có hình dáng, có đường nét một cách cụ thể, rõ ràng.
+ Cách diễn đạt mới lạ, tăng được sức gợi tả cho câu thơ.
c) - Phép ẩn dụ : tiếng rơi rất mỏng
- Tác dụng : Giúp cho người đọc cảm nhận và hình dung ra một cách đầy đủ hơn, có hình ảnh hơn về tiếng rơi rất nhẹ của lá - một tiếng rơi vốn không thể nhận ra được bắng thính giác. Cách miêu tả như vậy là tả ngoại cảnh bằng tâm cảnh.
d) - trời sao xuyên từng kẽ lá
- cơn mưa rào ướt tiếng cười của bố
- Tạo sự hàm súc và giàu hình ảnh cho câu thơ.
Câu 4 : Chính tả (nghe - viết) : Buổi học cuối cùng (từ Tuy nhiên, thầy vẫn đủ can đảm đến lớn lao đến thế).
Học sinh tự thực hiện