Soạn bài Đọc thêm Bác ơi! - Tố Hữu - SGK Ngữ văn 12 tập 1

Những điều cần biết về tác phẩm : 
     Ngày 02 tháng 09 năm 1969, chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời, giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước đang trong thời kì gay go, ác liệt. Cả dân tộc ta và nhân dân thế giới đã biểu lộ niềm đau xót, tiếc thương vô hạn trước sự qua đời của Bác. Cùng có một cảm xúc, một nỗi đau lớn ấy, Tố Hữu đã viết bài thơ Bác ơi !. Được viết trong không khí của những ngày tang lễ, như một lời tiễn biệt, một “điếu văn bi hùng”
     Chắc hẳn, ai cũng biết rằng, Tố Hữu là nhà thơ đã dành cả cuộc đời cho sự nghiệp cách mạng, sự nghiệp giải phóng dân tộc, từng trang thơ cũng là trang đời, gắn liền với những trang lịch sử hào hùng mà đau thương của dân tộc. Tố Hữu đã có nhiều sáng tác hay,cảm động, sâu sắc về vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc: Bác Hồ: Theo chân bác, sáng tháng năm, Hồ Chí Minh, cánh chim không mỏi , ....

I. Hướng dẫn đọc thêm

Câu 1 - Trang 169 SGK ngữ văn 12 tập 1: Nỗi đau xót lớn lao trước sự kiện Bác Hồ qua đời đã được diễn tả như thế nào trong bốn khổ thơ đầu ?

Trả lời

- Cảm hứng thương xót và nỗi đau lớn của nhà thơ đã thể hiện rõ nét nhất qua bốn khổ thơ đầu, trong đó , sự phát triển của mạch nguồn cảm xúc được đặt nền tảng ngay từ khổ thơ đầu tiên 
- Khổ thơ đầu của bài thơ, tác giả đã nhắc đến sự kiện đau thương đó và thứ cảm xúc đột ngột đến ngỡ ngàng trong lòng, để phải thốt lên: “suốt mấy ngày rày đau tiễn đưa”. Và đến câu thơ thứ hai, mọi xúc cảm như bị giằng xé, vỡ òa, lan tràn sang cảnh vật : “Đời tuôn nước mắt, trời tuôn mưa." Đó là giọt nước mắt của cả một cuộc đời đã cống hiến tận tụy, luôn hướng một lòng vì tổ quốc, cách mạng và vị  lãnh tụ vĩ đại, song đó cũng là hình tượng đại diện cho tất thảy tấm lòng của người dân Việt Nam lúc bấy giờ. Và sự muộn phiền của cõi lòng đã lan tràn hóa thành giọt nước mắt thẫm ướt vườn rau, gốc dừa.
- Tất cả những sự vật được nhắc đến như thấm đẫm cảm hứng đau buồn đó: Chuông không còn reo, phòng lặng, rèm buông, đèn tắt, trái bưởi vẫn mang màu sắc đó, hoa nhài vẫn tỏa hương, nhưng cái hồn của sự vật đó như không còn nữa, ý nghĩa tồn tại của sự vật (trong cảm quan của tác giả) cũng đã biến mất bởi sự kiện tác động đến tâm trạng : Bác không còn nữa. 
- Nhắc đến sự kiện: Miền nam đang chiến thắng, những niềm vui, sự trọn vẹn ước mong cả đời của Người đang hóa hiện thực. Song, cốt để tô nên bức tranh đối lập, sự thương xót và đau buồn đến tột cùng: “Bác đi rồi sao Bác ơi !” 

Câu 2 - Trang 169 SGK ngữ văn 12 tập 1: Sáu khổ giữa bài thơ tập trung thể hiện hình tượng Bác Hồ như thế nào (về lí tưởng và lẽ sống; niềm vui và tình thương, ân nghĩa; đức tính khiêm tốn, giản dị và sự hi sinh quên mình) ?

Trả lời

• Đối với các khía cạnh, nhà thơ đã thể hiện trọn vẹn phần nào. 
• Về lí tưởng và lẽ sống:

“ Bác ơi tim Bác mênh mông thế
Ôm cả non sông, mọi kiếp người.”
“Nỗi đau dân nước, nỗi năm châu.”
“Nâng niu tất cả, chỉ quên mình.”

     Trong tất thảy sáu khổ thơ, dù khắc họa lại những đức tính tốt đẹp, phẩm chất cao quý của con người lãnh tụ Hồ Chí Minh, nhà thơ cũng không quên đúc kết và cô đọng lại những thuộc tính cao quý nhất, bình diện thuộc về cái cao cả trong con người : lo lắng những sự kiện trọng đại, từng mảnh đời, số phận của người dân trên đất nước Việt Nam. 
• Đối với niềm vui và tình thương, ân nghĩa : được thể hiện trọn vẹn trong cách đối đãi của Người với nhân dân, với từng khách thể hiện hữu trên cõi đời, người nâng niu, tôn trọng sự sống

“Yêu từng ngọn lúa, mỗi cành hoa”
“Tự do cho mỗi đời nô lệ / Sữa để em thơ, lụa tặng già.”
“Bác nhớ miền Nam, nỗi nhớ nhà” / “Lắng mỗi tin mừng, tiếng súng xa”. 

    Và niềm vui của người là niềm vui chung, niềm vui vì những điều giản dị, vì sự sống đang đâm chồi nảy nở. 
• Đối với đức tính khiêm tốn, giản dị, sự hi sinh quên mình được thể hiện rõ nhất trong khổ thơ : “Mong manh áo vải, hồn muôn trượng” , “Bác để tình thương cho chúng con”....
     Người thường dành dụm và để lại những gì tốt đẹp nhất cho nhân dân, đồng bào và luôn lo lắng cho sự an nguy của đất nước. Còn về phần Người vẫn khiêm nhường, luôn mang trong mình đức tính giản dị, nhất với tấm áo vải mỏng manh Người luôn mang, không vàng son, hoa lệ. Điều này đã được lí giải trong khổ thơ thứ sáu. 

Câu 3 - Trang 169 SGK ngữ văn 12 tập 1: Nêu rõ cảm nghĩ của mọi người Việt Nam trước sự ra đi của Bác (ba khổ thơ cuối)

Trả lời

      Nếu bốn khổ thơ đầu là cảm nhận và những nghĩ suy của người viết đối với Bác thì ba khổ thơ cuối là tiếng nói chung, là những cảm nhận của người con người Việt Nam trước sự ra đi của Bác. Câu tứ của bài thơ gắn liền với mạch cảm xúc : từ nỗi đau giằng xé trong tâm can, lan tràn đến cảnh vật, những câu thơ hoài niệm,tâm tình về vị cha già, và đến cuối như một bản giao hưởng bi hùng :
Giọng điệu thơ không còn ảm đạm, não nề, bởi : “nghĩa nặng, lòng đau” trước những lời dặn dò, trước ước mơ, hoài bão, lí tưởng lớn lao của một con người cả đời vì nước, quên thân. 
    Và trước niềm đau, nỗi nhớ đó, nhà thơ hướng lòng mình, thay mặt nhân dân, nói lên cõi lòng : hướng trái tim và tất thảy nội lực trong mỗi con người Việt Nam đến với “ánh hào quang đỏ”, đến với chân trời của công lí, của hạnh phúc, của hòa bình, đó cũng là lí tưởng những ước mơ mà Người hướng đến. Những nỗi buồn thương như cùng mạch huyết đang cuồn cuộn trở thành khúc khải hoàn . 
Tiết tấu và âm hưởng của mỗi câu thơ như không còn da diết mà vang vọng, thứ âm vang của hào khí những người con đã hướng lòng mình đến Bác- yêu thương Bác - cũng là yêu thương từng tấc đất, từng giọt máu của người Việt. Nhờ vậy mà đó là lời rắn rỏi, phủ đầy cõi lòng chan nước mắt , khiến nhịp thơ mạnh mẽ, như những bước tiến quân rùng rùng ra trận.  

“Xin nguyện cùng Người vươn tới mãi
Vững như muôn ngọn dải Trường Sơn.”

       Những hình ảnh mang ý nghĩa ẩn dụ trong ba khổ thơ : “Mac- Lenin , thế giới Người hiền” , “ ánh hào quang đỏ” : như khắc tạc về lí tưởng, phẩm giá, những bình diện cao đẹp nhất của thế giới tâm hồn, những con người cùng chung một ước nguyện, lí tưởng cao đẹp, truyền tải những nguồn sáng, là kim chỉ nam đưa những con người là