Soạn bài Nhưng nó phải bằng hai mày

- Mối quan hệ giữa hai nhân vật Cải và thầy lí trước khi xử kiện là mối quan hệ đã được sắp xếp trước: thầy lí (người nhận hối lộ) và Cải (người đưa hối lộ) cùng sự việc: “Cải sợ kém thế, lót trước cho thầy lí năm đồng”.  Vì thế, Cải rất ung dung, cho rằng quan chắc chăn sẽ cho mình được kiện.

- Sự việc tạo bất ngờ: bị thầy lí xử phạt một chục roi (Cải từ thế chủ động chuyển hoàn toàn sang bị động). 

- Sự kết hợp giữa lời nói và động tác của hai nhân vật Cải và thầy lí: 

+ Cải xòe ra năm ngón tay và "ngầm" ra hiệu với thầy lí về việc mình đã lót năm đồng và “ngẩng mặt nhìn thầy lí’’ chờ đợi. 

+Thầy lí đã đáp lời nhanh chóng bằng hành động xòe năm ngón tay trái úp lên năm ngón tay mặt, ý nói cái giá của "lẽ phải" đó đã được Ngô nhân đôi: “nhưng nó lại phải … bằng hai mày!”. 

- Câu chuyện mang sự kết hợp độc đáo của hai thứ "ngôn ngữ": 

+ Ngôn ngữ bằng lời nói: Đây là ngôn ngữ công khai, nói cho tất cả những người có mặt ở phiên tòa xử án nghe. 

+ “Ngôn ngữ" bằng động tác: Đây là “ngôn ngữ” ngầm mà chỉ có thầy lí và Cải mới hiểu được.   

Ý nghĩa tố cáo của truyện là đã vạch trần một thực trạng đáng lên án: lẽ phải, công bằng được đo bằng tiền. Ai đặt nhiều tiền hơn thì người đó thắng. 

- Lời nói của thầy Lí được tác giả dân gian sử dụng thành công lối chơi chữ: “phải bằng hai”.  Ở đây có sự kết hợp của cả ngôn ngữ nói và hành động của thầy lí. Lẽ phải của thầy là sự kết hợp hài hòa giữa tính chất và số lượng, rất rõ ràng.

- Trong lời nói của thầy Lí ở cuối truyện, một sự thật được hé lộ: "lẽ phải" được đồng nhất với số tiền hối lộ. Giống như đồng tiền, nó có thể đo, đếm được. Tiếng cười được tạo nên từ đây. Chi tiết này thật tinh tế mà sâu sắc,  thâm thúy khi chỉ rõ thực trạng làm việc không biết đến công bằng của vị đại diện cho công lí của chính quyền phong kiến ở nông thôn trước đây.

- Tình huống Cải bị đánh và lời nói của thầy lí đã gây nên tiếng cười đặc sắc: Cải đút lót tiền mà vẫn bị đánh; thầy lí đã ăn tiền đút lót mà vẫn đánh người, mà việc đánh người ấy lại rất giàu lí lẽ.

-  Đánh giá về nhân vật Ngô và Cải:

+ Cả hai đều có hành vi không tốt là đánh nhau; lại không chịu nhận sai về mình, muốn đổ tội cho đối phương nên đã đút lót cho người xử kiện. 

+ Họ vừa là thủ phạm, vừa là nạn nhân của lối làm việc, xử kiện tiêu cực trong xã hội phong kiến ở nông thôn trước đây.

+ Họ là những người nông dân tội nghiệp, đáng thương (bị mất tiền và chịu đòn roi); vừa khốn khổ (bi), lại vừa bị chê cười (hài).

\(\rightarrow\) Hành động, lời nói của hai nhân vật, đặc biệt là Cải đã tạo nên tiếng cười chua chát cho người đọc.