Soạn bài Chọn sự việc, chi tiêt tiêu biểu trong bài văn tự sự

a) Tác giả dân gian kể chuyện gì ? (Về tình cha con? Về tình vợ chồng chung thủy? Về công cuộc xây dựng và bảo vệ đất nước của ông cha ta xưa ?).

b) Trong truyện có sự việc Trọng Thủy và Mị Châu chia tay nhau, Trọng Thủy hỏi Mị Châu : […] Ta lại tìm nàng, lấy gì làm dấu ?’’ (chi tiết 1). Mị Châu đáp : “Thiếp có áo gấm lông ngỗng […] đi đến đâu sẽ rứt lông ngỗng mà rắc ở ngã ba đường để làm dấu” (chi tiết 2). 

Theo anh (chị), có thể coi sự việc và chi tiết trên là những sự việc và chi tiết tiêu biểu trong Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy không, vì sao ? (Nếu không kể sự việc đó hoặc bỏ chi tiết Mị Châu rắc lông ngỗng để làm dấu thì câu chuyện có tiếp nối được không, vì sao?)

a) Tác giả dân gian kể về nguyên nhân mất nước Âu Lạc và nêu lên bài học lịch sử về tinh thần cảnh giác với kẻ thù; cách xử lí đúng đắn mối quan hệ giữa riêng với chung, giữa nhà với nước, giữa cá nhân với cộng đồng. 

b) Trong truyện có sự việc Trọng Thủy và Mị Châu chia tay nhau, Trọng Thủy hỏi Mị Châu : […] Ta lại tìm nàng, lấy gì làm dấu ?’’ (chi tiết 1). Mị Châu đáp : “Thiếp có áo gấm lông ngỗng […] đi đến đâu sẽ rứt lông ngỗng mà rắc ở ngã ba đường để làm dấu” (chi tiết 2). Hai chi tiết trên là những sự việc và chi tiết tiêu biểu trong “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy’’. Lí do là vì, theo dấu lông ngỗng do Mị Châu rắc, Trọng Thủy cùng quân lính đuổi theo hai cha con An Dương Vương, khiến hai cha con An Dương Vương lâm vào cảnh cùng đường, phải cầu cứu sự giúp đỡ ở thần Kin Quy. 

    Hai sự việc trên nối tiếp nhau bằng quan hệ nhân quả, sắp xếp tạo nên mối quan hệ móc xích theo đúng cốt truyện. Chi tiết 1 là sự dự tính, đoán trước của Trọng Thủy về việc chiến tranh giữa hai nước sẽ xảy ra. Chi tiết 2 tiếp nối chi tiết 1, đồng thời mở ra kết thúc về cuộc đời của An Dương Vương và Mị Châu, làm tiền đề cho việc hình thành cặp hình ảnh ngọc trai- giếng nước ở cuối truyện. Giả sử ta bỏ không kể sự việc Trọng Thủy hỏi cách tìm lại Mị Châu hoặc bỏ chi tiết Mị Châu rắc lông ngỗng, thì câu chuyện chắc chắn sẽ không tiếp nối được. Thêm nữa, nếu bỏ qua bất kì chi tiết nào, cốt truyện cũng sẽ không còn liền mạch, và đặc điểm tính cách, tình cảm của nhân vật cũng sẽ không được làm rõ. 

Học sinh có thể chọn một chi tiết tiêu biểu và triển khai đầy đủ, cụ thể cho chi tiết ấy. Ví dụ:

+ Anh bồi hồi nhớ lại những kỉ niệm xưa, khi anh từ biệt người cha già và mái nhà đơn sơ để vào đồn điền ca su. 

- Lão Hạc bất ngờ, đau đớn khi nhận tin con trai sẽ đi đồn điền cao su. 

- Nhận số tiền mà anh con trai “gửi thầy ăn quà”, lòng lão đau như cắt, nước mắt cứ trực trào ra mà lão lại cố nén xuống, chẳng thể cản được quyết định của con. 

- Lão Hạc đã dằn vặt biết bao nhiêu khi không thể có điều kiện lo cưới vợ cho con, khiến nó quẫn chí mà bỏ đi.

- Lão ôm niềm đau khổ, dằn vặt và cô đơn ấy, không biết san sẻ cùng ai. 

+ Anh tìm gặp ông Giáo, được nghe kể về cha mình

- Nói về Lão Hạc với những năm tháng vất vả của đời mình, dù chịu đủ cơ cực, vất vả nhưng vẫn cố gắng giữ lấy mảnh vườn và chút hoa lợi để sau này anh con trai có chút vốn liếng mà làm ăn và lấy vơ. 

- Anh con trai tỏ ra hận vì đã quẫn chí bỏ ra đi, không biết thương người cha già đã yếu và phải sống cô đơn.

- Anh con trai lão Hạc đứng trước mộ cha, hứa với ông sẽ sống sao cho xứng đáng với sự hi sinh thầm lặng nhưng cao quý mà ông đã dành cho anh.

+ Anh con trai lão Hạc một lần nữa ra đi

- Anh gửi lại ông giáo những di vật của cha, tạm biệt quê hương

- Cảm ơn ông giáo vì đã quan tâm, giúp đỡ cha mình; cảm ơn ông vì đã lưu giữ mảnh vườn và  những kỉ vật mà lão Hạc để lại.

- Kể cho ông giáo biết anh đã giác ngộ và trở thành một người lính cách mạng.

- Anh con trai xin phép gửi lại ông giáo những kỉ vật của cha để lại, tiếp tục ra đi chiến đấu.

- Hứa hẹn ngày trở về và mang những tư tưởng tiến bộ, giúp ích cho dân làng. 

Cách  chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong bài văn tự sự:

 - Xác định đề tài, chủ đề của bài.

- Dự kiến cốt truyện (gồm nhiều sự việc tiếp nối, có mối quan hệ logic với nhau).

- Triển khai các sự việc bằng các chi tiết nhỏ phù hợp có tác dụng dẫn dắt cốt truyện và sắp xếp chúng theo một trình tự hợp lí

  Tôi thường tiếc cho hòn đá xù xì trước cửa nhà mình: nó đen sì sì nằm sấp ở đó như con trâu, chẳng ai biết nó có từ bao giờ, chẳng ai để ý đến nó. Mỗi mùa gặt hái, phơi rơm rạ trước cổng, bà nội lại bảo: "Hòn đá vướng quá, bao giờ mới vần nó đi được".

a) Khi kể lại chuyện này, có người định bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Có làm như thế được không, vì sao ?

b) Từ đó, anh (chị) có thể rút ra bài học gì về cách lựa chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu khi viết bài văn tự sự (hoặc kể chuyện)?

a) Khi kể lại chuyện này, có người định bỏ sự việc hòn đá xấu xí được xác định là rơi từ vũ trụ xuống. Đây là chi tiết có vai trò chuẩn bị cho các sự việc ở đoạn kết thúc; đồng thời góp phần miêu tả cụ thể diễn biến tâm trạng của nhân vật “tôi”, giúp “tôi” hiểu được những vai trò không hề nhỏ bé, tầm thường của hòn đá này. Nó làm cho chủ để của cả văn bản được làm sáng rõ, với việc chỉ rõ nguồn gốc khác lạ và vai trò quan trọng của viên đá. Vì thế, không thể bỏ qua sự việc này được. 

b) Khi lựa chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu để viết bài văn tự sự (hoặc kể chuyện), chúng ta cần xem xét, lựa chọn các chi tiết tiêu biểu, góp phần dẫn dắt câu chuyện, tô đậm tính cách nhân vật và tập trung làm nổi bật chủ đề, ý nghĩa của câu chuyện.

- Đoạn trích Uy-lít-xơ trở về kể về cuộc gặp mặt của Uy-lít-xơ với người vợ sau hai mươi năm xa cách. Ban đầu, Pê-nê-lốp chưa chịu nhận Uy-lít-xơ – trong bộ dạng của một kẻ hành khất, là chồng của mình. Sau khi thử thách chồng với “bí mật của chiếc giường”, Pê-nê-lốp mới chịu nhận Uy-lít-xơ.

 - Ở phần cuối đoạn trích, Hô-me-rơ đã chọn sự việc Pê-nê-lốp thử chồng bằng bí mật của chiếc giường, để chứng minh được rằng, người trong bộ dạng của kẻ hành khất kia có thực sự là người chồng của mình. 

Sự việc này có các chi tiết tiêu biểu : Pê-nê-lốp nhờ nhũ mẫu Ơ – ri – clê khiêng chiếc giường ra khỏi phòng. Uy-lít-xơ giật mình hỏi lí do vì sao, sau đó nói rõ đặc điểm của chiếc giường mà chỉ có hai vợ chồng mới biết. Đây là chi tiết quan trọng, không chỉ giúp Pê-nê-lốp nhận ra Uy-lít-xơ, mà còn chứng minh lòng chung thủy của nàng với chồng sau bao năm xa cách. 

Với cách chọn lựa và tập trung kể về chi tiết trên, Hô-me-rơ đã thành công trong nghệ thuật kể chuyện. Chi tiết này tạo nên bất ngờ, kịch tính không chỉ cho đoạn trích, mà còn đồng cuốn hút người đọc chú ý vào sự thông minh, sắc sảo với những nhân vật điển hình, mang đậm những nét tính cách và phẩm chất tiêu biểu của sử thi.