Soạn bài Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích

I - Tìm hiểu bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích)

Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi (trang 61 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2)

Câu hỏi :

a) Vấn đề nghị luận của văn bản này là gì ? Hãy đặt một nhan đề thích hợp cho văn bản. 

Vấn đề nghị luận của văn bản: những phẩm chất đẹp đẽ của nhân vật anh thanh niên trong tác phẩm “Lặng lẽ Sa Pa” của Nguyễn Thành Long.

Đặt nhan đề cho văn bản :

- Một con người thầm lặng ở Sa Pa

- Một vẻ đẹp nơi Sa Pa lặng lẽ.

b) Vấn đề nghị luận được người viết triển khai qua những luận điểm nào ? Tìm những câu nêu lên hoặc cô đúc luận điểm của văn bản.

- Luận điểm xuất phát (Mở bài) : anh thanh niên trong “Lặng lẽ Sa Pa” để lại nhiều ấn tượng khó phai mờ.

- Luận điểm mở rộng (Thân bài) :

+ Luận điểm 1 : Anh thanh niên có lòng yêu đời, yêu nghề và tinh thần trách nhiệm cao trong công việc.

+ Luận điểm 2 : Anh thanh niên rất hiếu khách, chu đáo.

+ Luận điểm 3 : Anh thanh niên rất khiêm tốn.

- Luận điểm kết thúc (Kết bài) : Những con người như anh thanh niên thật đáng trân trọng, tin yêu.

- Các câu văn nêu lên luận điểm của văn bản :

+ Dù được miêu tả nhiều hay ít, trực tiếp hay gián tiếp, nhân vật nào của “Lặng lẽ Sa Pa” cũng hiện lên với nét cao quý đáng khâm phục. Trong đó, anh thanh niên làm công tác khí tượng kiêm vật lí địa cầu – nhân vật chính của tác phẩm – đã để lại cho chúng ta những ấn tượng khó phai mờ. (các câu nêu vấn đề nghị luận).

+ Nhưng anh thanh niên này thật đáng yêu ở nỗi “thèm người”, lòng hiếu khách đến nồng nhiệt, ở sự quan tâm đến người khác một cách chu đáo. (câu chủ đề nêu luận điểm).

+ Công việc vất vả, có những đóng góp quan trọng cho đất nước như thế nhưng người thanh niên hiếu khách và sôi nổi ấy lại rất khiêm tốn. (câu chủ đề nêu luận điểm)

+ Cuộc sống của chúng ta được làm nên từ bao phấn đấu, hi sinh lớn lao và thầm lặng? Những con người cần mẫn, nhiệt thành như anh thanh niên ấy thật đáng trân trọng, thật đáng tin yêu. (những câu cô đúc vấn đề nghị luận)

=> Người viết dẫn dắt các luận điểm một cách rõ ràng, chặt chẽ và lôgíc.

c) Để khẳng định các luận điểm, người viết đã lập luận (dẫn dắt, phân tích, chứng minh) như thế nào ? Nhận xét về những luận cứ được người viết đưa ra để làm sáng tỏ cho từng luận điểm. (Gợi ý: Những luận cứ đó được lấy ở đâu, gồm những điều gì ?)

Để khẳng định các luận điểm, người viết đã sử dụng các thao tác: giải thích, chứng minh, phân tích, tổng hợp,.... một cách hài hoà, khéo léo và thuyết phục. Các luận cứ đều được lấy từ tác phẩm và tập trung xoay quanh nhân vật anh thanh niên. Có thể nói, người viết dẫn dắt các luận điểm một cách rõ ràng, chặt chẽ và lôgíc.

II - Luyện tập 

Đọc đoạn văn sau rồi trả lời câu hỏi : Vấn đề nghị luận của đoạn văn là gì ? Đoạn văn nêu lên những ý kiến chính nào ? Các ý kiến ấy giúp ta hiểu thêm gì về nhân vật lão Hạc ?

Đọc văn trang 64 - SGK Ngữ Văn 9 tập 2

Trả lời :

- Vấn đề nghị luận : tình thế lựa chọn nghiệt ngã của nhân vật lão Hạc và vẻ đẹp của nhân vật này.

- Những ý kiến chính :

+ Tình thế lựa chọn nghiệt ngã của lão Hạc : Lựa chọn giữa cái sống và cái chết.

+ Phân tích tâm trạng của nhân vật lão Hạc : Chọn cái chết một cách dứt khoát để bảo toàn danh dự, chết mà không phiền lụy đến người khác, chết để đổi lấy cuộc sống cho con trai.

- Ý nghĩa của các ý kiến nghị luận : làm nổi bật vẻ đẹp của nhân vật lão Hạc (sống vì con, lo lắng cho con, hi sinh cuộc sống của mình để tạo dựng cuộc sống cho con, không muốn gây phiền hà cho người khác). Bằng cách sự phân tích cụ thể nội tâm, hành động của nhân vật lão Hạc, bài viết đã làm sáng tỏ một nhân cách đáng kính trọng, một tấm lòng hi sinh cao quý. 

Ghi nhớ :

- Nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hay nghệ thuật của một tác phẩm cụ thể.

- Những nhận xét, đánh giá về truyện phải xuất phát từ ý nghĩa của cốt truyện, tính cacshm số phận của nhân vật và nghệ thuật trong tác phẩm được người viết phát hiện và khái quát.

- Các nhận xét, đánh giác về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) trong bài nghị luận phải rõ ràng, đúng đắn, có luận cứ và lập luận thuyết phục.

- Bài nghị luận về tác phẩm truyện (hoặc đoạn trích) cần có bố cục mạch lạc, có lời văn chuẩn xác, gợi cảm.