Soạn bài thực hành một số phép tu từ cú pháp - Ngữ văn 12 tập 1

I. Phép lặp cú pháp

Câu 1 – Phép Lặp Cú Pháp - trang 150 SGK ngữ văn 12 tập 1: Trong các đoạn văn , thơ sau có những câu không những lặp lịa một số từ ngữ mà còn lặp lại kết cấu cú pháp

Trả lời

Đoạn văn a)
● Những câu có lặp kết cấu cú pháp :
- Nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa.
- Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp.
- Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độc quân chủ mấy mươi thế kỉ mà để lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.
Tác dụng : khiến các câu văn mạch lạc có tính liên kết chặt chẽ, hài hòa, nhịp nhàng tạo tiết tấu hùng dũng cho văn bản.

Đoạn văn b)
● Những câu có lặp kết cấu cú pháp :
- Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm ngát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Tác dụng: khiến cho lời thơ nhịp nhàng, giàu cảm xúc, bộc lộ tình yêu, niềm vui hân hoan của tác giả về quê hương, đất nước.

Đoạn văn c)

“Nhớ sao lớp học i tờ
Nhớ sao ngày tháng cơ quan
Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều”
Bộc lộ tình cảm tha thiết, gắn bó, với nỗi nhớ da diết của người viết với những kỉ niệm đã qua.

Câu 2 – Phép Lặp Cú Pháp - trang 151 SGK ngữ văn 12 tập 1: So sánh hiện tượng lặp kết cấu cú pháp trong những câu văn xuôi, những câu thơ ở bài tập 1 với kết cấu của những câu thuộc các thể loại khác nhau sau đây để thấy điểm giống nhau và khác nhau :

Trả lời

● Giống nhau : Đều sử dụng phép lặp cú pháp
● Khác nhau :
- Tục ngữ, đối, Đường luật, biền ngẫu đòi hỏi phép lặp cú pháp phải chặt chẽ đảm bảo sự hài hòa, cân bằng cả về số tiếng và từ loại.
- Tục ngữ, đối, thơ Đường luật và văn biền ngẫu ở những cấu trúc lặp phải đảm bảo được nhịp điệu.
- Tác dụng: tục ngữ, câu đối, thơ Đường luật, văn biền ngẫu tạo cảm giác khuôn mẫu, mẫu mực như những lời răn dạy. 

Câu 3 – Phép Lặp Cú Pháp - trang 150 SGK ngữ văn 12 tập 1: Hãy tìm trong các văn bản ở ngữ văn 12 ( tập một) ba câu văn ( hoặc thơ) có dùng phép lặp cú pháp và phân tích tác dụng của phép lặp đó.

Trả lời

Ví dụ:
- Em nghĩ về anh, em
 Em nghĩ về biển lớn
                 (Sóng - Xuân Quỳnh)

Phép lặp cấu trúc thể hiện nỗi bâng khuâng, sự nghĩ suy, phân tán giữa hai chủ thể anh - em và biển lớn , hai chủ thể như tách riêng, nhưng cũng hòa làm một.
- Khi ta ở, chỉ là nơi đất ở
Khi ta đi, đất đã hóa tâm hồn !
                  (Tiếng hát con tàu - Nguyễn Đình Thi)
Phép lặp cấu trúc trong câu thơ mang tính triết luận, cô đúc, nói lên nghĩ suy của nhà thơ về mảnh đất Tây Bắc đã gắn bó suốt nhiều năm – tình cảm da diết , nhớ thương, chủ thể trữ tình : đất đã hóa một phần con người

II. Phép liệt kê

Câu 1 – Phép Liệt kê - trang 152 SGK ngữ văn 12 tập 1: Phân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợp với phép liệt kê trong hai đoạn trích sau:

a) Phép liệt kê kết hợp với phép lặp từ trong đoạn văn sử dụng “thì ta” liệt kê những những việc đối đãi binh lính nhằm nhấn mạnh sự chu đáo, đầy tình nghĩa của vị tướng sĩ.
b) Phép liệt kê kết hợp phép lặp từ trong đoạn văn : Sử dụng chỉ từ chúng ở đầu câu, liệt kê một loạt tội ác của thực dân Pháp trong nhiều câu liên tiếp lên án sự dã man tàn bạo của thực dân Pháp, đồng thời thể hiện sự thương cảm với người dân phải chịu áp bức bóc lột, và sự quyết tâm lật đổ đế quốc.
 

III. Phép chêm xen

Câu 1 – Phép Chiêm Xen - trang 152 SGK ngữ văn 12 tập 1: Phân tích các bộ phận in đậm trong ba ngữ liệu SGK, và nhận xét về:
- Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu
- Dấu câu tách biệt bộ phận đó
- Tác dụng đối với việc bổ sung thông tin, tình cảm

Trả lời

Vị trí:
- Các câu a và b đều nằm trong dấu ngoặc đơn
- Câu b nằm ở cuối câu, sau vế câu thứ hai
- Câu d đứng sau danh từ, là vế câu thứ ba của câu văn
Vai trò ngữ pháp:
- Chú giải và định nghĩa, bổ sung thông tin cho câu.
Tác dụng:
- Bổ sung thông tin cho từ ngữ ở trước đó và thể hiện tình cảm, sắc thái của người viết

Câu 2 – Phép Chiêm Xen - trang 153 SGK ngữ văn 12 tập 1: Hãy viết đoạn văn (từ 3 đến 5 câu) về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen. Phân tích tác dụng của phép chêm xen trong trường hợp đó.

Trả lời

     Tố Hữu – người con của mảnh đất Huế với làn điệu ca dao trữ tình, với hồn thơ hồn hậu, tình yêu lớn với cách mạng, quê hương, đồng hành suốt bao tháng năm bên những vần thơ về những trang sử hào hùng nhưng cũng đau thương của dân tộc. Với Việt Bắc (bài thơ tiêu biểu cho hồn thơ Tố Hữu) đã ghi chép lại mười lăm năm gian khổ nhưng oai hùng cùng tình cảm thiết tha, nỗi nhung nhớ khi đi xa của người cầm bút với quân, dân Việt Bắc. Tác giả đã đúc tạc nên một bức tượng đài về những người dân, quân với dáng đứng oai nghiêm - những con người phi thường, đã làm nên những điều phi thường, khiến nước Việt Nam “từ máu lửa... Rũ bùn đứng dậy sáng lòa”.
      Tác dụng của phép chên xem trong các trường hợp: dùng để giải thích, lí giải, bổ sung thông tin cho chủ thể được nhắc đến trước đó.