Soạn bài Ngôi kể trong văn tự sự

I - Ngôi kể và vai trò của ngôi kể trong văn tự sự

Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng khi kể chuyện. Khi người kể xưng "tôi" thì đó là kể theo ngôi thứ nhất. Khi người kể giấu mình, gọi sự vật bằng tên của chúng, kể như "người ta kể", thì gọi là kể theo ngôi thứ ba.

Đọc các đoạn văn sau và trả lời câu hỏi :

Đoạn 1

Vua và đình thần chịu thằng bé là người thông minh lỗi lạc. Nhưng vua vẫn còn muốn thử một lần nữa. Qua hôm sau, khi hai cha con đang ăn cơm ở công quán, bỗng có sứ nhà vua mang tới một con chim sẻ, với lệnh bắt họ phải dọn thành ba cỗ thức ăn. Em bé nhờ cha lấy cho mình một cái kim may rồi đưa cho sứ giả, bảo :

- Ông cầm lấy cái này về tâu đức vua xin rèn cho tôi thành một con dao để xẻ thịt chim.

Vua nghe nói, từ đó mới phục hẳn.

(Em bé thông minh)

Đoạn 2

Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm. Chẳng bao lâu, tôi đã trở thành một chàng dế thanh niên cường tráng. Đôi càng tôi mẫm bóng. Những cái vuốt ở chân, ở khoeo cứ cứng dần và nhọn hoắt. Thỉnh thoảng, muốn thử sự lợi hại của những chiếc vuốt, tôi co cẳng lên, đạp phanh phách vào các ngọn cỏ. Những ngọn cỏ gãy rạp, y như có nhát dao vừa lia qua. Đôi cánh tôi, trước kia ngắn hủn hoẳn, bây giờ thành cái áo dài kín xuống tận chấm đuôi. Mỗi khi tôi vũ lên, đã nghe tiếng phành phạch giòn giã.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Trả lời :

a) Đoạn 1 được kể theo ngôi thứ 3 vì các nhân vật được gọi theo tên của họ, người kể giấu mình đi.

b) Đoạn 2 được kể theo ngôi thứ nhất vì người kể xưng tôi - "Dế Mèn".

c) Người xưng tôi trong đoạn 2 là nhân vật Dế Mèn, không phải tác giả Tô Hoài, mặc dù để kể được tác giả phải hóa thân vào "tôi" - Dế Mèn.

d) Ngôi thứ ba có thể kể tự do, không bị hạn chế. Ngôi thứ nhất chỉ được kể những gì mình biết và trải qua.

đ) Đoạn văn 2 nếu kể theo ngôi thứ ba sẽ không ảnh hưởng nhiều đến câu chuyện, nhưng sẽ làm giảm đi màu sắc cá tính, giảm đi màu sắc tình cảm nhân vật.

e) Không thể đổi. Vì câu chuyện này cần được kể khách quan và tự do, các sự việc rõ ràng, đầy đủ.

Ghi nhớ :

- Ngôi kể là vị trí giao tiếp mà người kể sử dụng để kể chuyện.

- Khi gọi các nhân vật bằng tên gọi của chúng, người kể tự giấu mình đi, tức là kể theo ngôi thứ ba, ngưởi kể có thể linh hoạt, tự do những gì diễn ra với nhân vật.

- Khi tự xưng là "tôi" kể theo ngôi thứ nhất, người kể có thể trực tiếp kể ra những gì mình nghe, mình thấy, mình trải qua, có thể trực tiếp nói ra cảm tưởng, ý nghĩ của mình.

- Để kể chuyện cho linh hoạt, thú vị, người kể có thể lựa chọn ngôi kể thích hợp.

- Người kể xưng "tôi" trong tác phẩm không nhất thiết là chính tác giả.

II - Luyện tập

Câu 1 : Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ ba và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì mới cho đoạn văn :

Ngày nào cũng vậy, suốt buổi tôi chung vào trong cùng hang, hì hục đào đất để khoét một cái ổ lớn làm thành một cái giường ngủ sang trọng. Rồi cũng lo xa như các cụ già trong họ hàng dế, tôi đào hang sâu sang hai ngả làm những con đường tắt, những cửa sau, những ngách thượng, phòng khi gặp việc nguy hiểm, có thể thoát thân ra lối khác được.

(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)

Trả lời :

Nếu thay đổi ngôi kể từ “tôi” sang ngôi thứ ba – Dế Mèn, câu chuyện sẽ có sắc thái khách quan hơn, như có một người vô hình nào đó lặng lẽ quan sát và kể lại hoạt động của Dế Mèn rồi kể lại như chính chúng ta được chứng kiến câu chuyện vậy.

Câu 2 : Thay đổi ngôi kể trong đoạn văn sau thành ngôi thứ nhất và nhận xét ngôi kể đem lại điều gì khác cho đoạn văn :

Một cái bóng lẹ làng từ trong vụt ra, rơi xuống mặt bàn. Thanh định thần nhìn rõ : con mèo già của bà chàng, con mèo già vẫn chơi đùa với chàng ngày trước. Con vật nép chân vào mình khẽ phe phẩy cái đuôi, rồi hai mắt ngọc thạch xanh giương lên nhìn người. Thanh mỉm cười lại gần vuốt ve con mèo.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

Trả lời :

Thay đổi ngôi kể thứ ba (Thanh, chàng) bằng ngôi thứ nhất – “tôi”, sẽ tô đậm thêm sắc thái tình cảm của đoạn văn, nhân vật như trực tiếp bộc bạch cảm xúc của mình.

Câu 3 : Truyện Cây bút thần kể theo ngôi nào ? Vì sao như vậy ?

Truyện Cây bút thần được kể theo ngôi thứ 3 vì như vậy mới có thể kể tự do thoải mái, không hạn định thời gian, địa điểm và nới rộng được các quan hệ giữa Mã Lowng với các sự kiện.

Câu 4 : Vì sao trong các truyện cổ tích, truyền thuyết người ta hay kể chuyện theo ngôi thứ ba mà không kể theo ngôi thứ nhất ?

Người kể là tập thể nhân dân sáng tác truyền từ đời này sang đời khác. Ngôi thứ ba đảm bảo cho tính bền vững của các sự kiện, lược bỏ những cảm giác riêng lẻ các nhân vật - một yếu tố khó tồn tại trong truyện dân gian.

Câu 5 : Khi viết thư, em sử dụng ngôi kể nào ?

Khi viết thư, người ta thường sử dụng ngôi ngôi kể thứ nhất để xưng với đối tượng nhận thư, đọc thư (ở ngôi thứ hai).

Câu 6 : Dùng ngôi thứ nhất kể miệng về cảm xúc của em khi nhận được quà tặng của người thân.