Soạn bài Bức thư của thủ lĩnh da đỏ

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 : Đọc đoạn đầu bức thư : từ Đối với đồng bào tôi đến tiếng nói của cha ông chúng tôi.

a) Hãy chỉ ra những phép so sánh và nhân hóa đã được dùng.

b) Hãy nêu lên tác dụng của phép so sánh và nhân hóa đó, đặc biệt là trong việc làm nổi bật quan hệ giữa người da đỏ với "Đất", với thiên nhiên.

Đoạn đầu : ý nghĩa của Đất

a) Những phép so sánh và nhân hóa :

- (...) tiếng thì thầm của côn trùng.

- Những bông hoa ngát hương là người chị em của chúng tôi.

- Những mỏm đá, những vũng nước (...) đều cùng chung một gia đình.

- Dòng nước óng ánh (...) còn là máu của tổ tiên chúng tôi.

- Tiếng thì thầm của dòng nước chính (,..) cha ông chúng tôi.

b) Những phép so sánh và nhân hóa này đã cho thấy mối quan hệ mật thiết gắn bó giữa người da đỏ với "Đất", với thiên nhiên. Họ coi thiên nhiên như máu thịt, như thành viên trong gia đình vì thế đó là những gì thiêng liêng trong tình yêu con người với nơi mình sống.

Câu 2 : Đọc đoạn giữa của bức thư : từ Tôi biết người da trắng không hiểu cách sống đến Mọi vật trên đời đều có sự ràng buộc.

a) Đoạn văn đã nói lên sự khác biệt, sự đối lập trong "cách sống", trong thái độ đối với "Đất", đối với thiên nhiên giữa người da đỏ và "người da trắng" trên những vấn đề gì ?

b) Tác giả đã dùng những biện pháp nghệ thuật nào để nêu bật sự khác biệt, sự đối lập ấy và thể hiện thái độ, tình cảm của mình ?

(Gợi ý : cách dùng phép so sánh, phép nhân hóa, phép lặp, phép đối lập; cách sử dụng các kiểu câu, cách sử dụng từ ngữ, ...)

Trả lời :

a) Sự khác biệt của người da đỏ và người da trắng thể hiện ở thái độ đối với đất đai. Người da trắng xa lạ với đất, coi đất là kẻ thù. Họ cư xử với đất như vật mua được, tước đoạt được, bán đi như mọi thứ hàng hóa. Người da trắng chỉ biết khai thác, lấy đi những thứ cần, ngấu nghiến đất đai, rồi để lại đằng sau những bãi hoang mạc. Trở lại, người da đỏ gắn bó, thân thiết, coi đất như mẹ, như một phần của mình. 

Sự khác biệt đó còn thể hiện ở lối sống. Người da trắng sống ồn ào trong nhịp sống công nghiệp căng thẳng, họ không quan tâm đến không khí, không biết thưởng thức "những làm gió thấm đượm hương hoa đồng cỏ", không quý trọng muông thú. Trong khi đó, người da đỏ sống ngược lại.  

b) Tác giả đã dùng nhiều biện pháp nghệ thuật phối hợp để nêu bật sự khác biệt và thể hiện thái độ, tình cảm của mình. Cụ thể là đã sử dụng :

- Phép đối lập :

+ anh em >< kẻ thù

+ yên tĩnh >< ồn ào

+ xa lạ >< thân thiết

- Điệp ngữ : Tôi biết ... Tôi biết ..., Tôi thật không hiểu..., Tôi đã chứng kiến ..., Ngài phải nhớ ..., Ngài phải giữ gìn ...,  Ngài phải dạy ..., Ngài phải bảo ...

- Sự so sánh tương phản, giữa người da trắng và người da đỏ về thái độ với thiên nhiên, về cách sống.

Câu 3 : Đọc đoạn còn lại của bức thư.

a) Hãy nêu các ý chính của đoạn này.

b) Cách hành văn, giọng điệu của đoạn này có gì giống, có gì khác với hai đoạn trên ?

c) Nên hiểu thế nào về câu : Đất là Mẹ.

Đoạn cuối :

a) Đặt ra điều kiện phải kính trọng Đất và nói một vấn đề có ý nghĩa nhân loại : Con người phải bảo vệ thiên nhiên như mạng sống của mình.

b) - Vẫn lối hành văn trang trọng và tha thiết với Đất, tuy nhiên xuất hiện nhiều yêu cầu tha thiết. Tác giả mong nhân vật "Ngài" phải dạy, bảo, khuyên bảo những công dân da trắng kính trọng đất đai.

- Đoạn văn nghiêng có phương thức biểu đạt nghị luận. Đặc biệt ba câu sau là chân lí rất thấm thía.

c) "Đất là Mẹ" bởi "Đất" sinh ra và cho muôn loài, trong đó có con người tồn tại và sống hạnh phúc.

Câu 4 : Bức thư đã sử dụng rất nhiều yếu tố của phép lặp (lặp ý, lặp từ ngữ, lặp kiểu câu). Hãy lập bảng thống kê một số hoặc toàn bộ những yếu tố lặp ấy và chỉ ra tác dụng biểu hiện tư tưởng, tình cảm của chúng.

Bức thư sử dụng nhiều yếu tố của phép lặp

- Lặp từ ngữ (điệp ngữ) : mảnh đất, tôi biết, dòng nước, người da đỏ, người da trắng...

- Lặp kiểu câu :

+ Nếu chúng tôi bán ... Ngài phải ...

+ Ngài phải dạy ...

+ Ngài phải bảo ...

+ Ngài phải biết ....

+ Ngài phải giữ gìn ...

- Lặp lại sự đối lập giữa người da đỏ và người da trắng. Sự lặp lại tăng hiệu quả nhấn mạnh, làm nổi bật sự khác biệt trong cách sống và trong thái độ với thiên nhiên.

Câu 5 : Hãy giải thích vì sao một bức thư nói về chuyện mua bán đất đai cách đây một thế kỉ rưỡi nay vẫn được nhiều người xem là một trong những văn bản hay nhất nói về thiên nhiên và môi trường ?

(Gơi ý : Vận dụng tổng hợp kết quả việc đọc - hiểu ở trên và kết hợp với việc làm bài Luyện tập dưới đây)

Một bức thư nói về chuyện mua bán đất đai cách đây hơn một thế kỉ được coi là văn bản hay nhất (trong số những văn bản khác) nói về thiên nhiên và môi trường vì lẽ :

- Tác giả đã viết với tất cả tình yêu mến, kính trọng đất đai của người da đỏ.

- Tác giả bằng kinh nghiệm sống gần gũi với thiên nhiên, đã chỉ ra tầm quan trọng của đất, nước, không khí và muông thú đối với con người.

- Đặc biệt là thủ lĩnh da đỏ đã nêu lên trách nhiệm của con người phải bảo vệ, giữ gìn môi trường sống, bảo vệ thiên nhiên.

II. Luyện tập

Chọn một số câu hay trong các đoạn của bức thư trên nói về không khí, ánh sáng, đất, nước, thực vật, thú vật và học thuộc lòng.

Học sinh tự thực hiện