Soạn bài Đập đá ở Côn Lôn

I. Đọc - Hiểu văn bản

Câu 1 trang 150 - SGK Ngữ văn 8 tập 1 : Em hình dung công việc đập đá của người tù ở Côn Đảo là một công việc như thế nào ? (chú ý không gian, điều kiện làm việc và tính chất công việc.)

Nhà tù Côn Đảo là nơi thực dân Pháp dùng để giam hãm, đày đọa những người yêu nước ưu tú của ta. Trong môi trường khắc nghiệt, đập đá là công việc khổ sai mà những người tù phải làm.

Bài thơ nói về một con người với khẩu khí ngang tàng, vượt lên mọi thử thách gian nan bằng khí phách như một dũng sĩ thần thoại.

Câu 2 trang 150 - SGK Ngữ văn 8 tập 1 : Bốn câu thơ đầu có hai lớp nghĩa. Hai lớp nghĩa đó là gì? Phân tích giá trị nghệ thuật của những câu thơ đó. Nhận xét về khẩu khí của tác giả.

Ở bốn câu thơ đầu có sự kết hợp giữa miêu tả và biểu cảm, với những hình ảnh mang hai lớp nghĩa (nghĩa thực và nghĩa tượng trưng) tạc nên cả một tượng đài uy nghi, lẫm liệt biểu tượng cho tư thế, khí phách của người anh hùng cách mạng.

a) Lớp nghĩa thực (công việc đập đá) và lớp nghĩa tượng trưng (tư thế hiên ngang lẫm liệt của người tù yêu nước) hòa quyện vào nhau tạo nên hình tượng thơ.

b) Các hình ảnh mang hai lớp nghĩa :

- làm trai, đứng giữa đất Côn Lôn

- làm cho lở núi non

- xách búa, đánh tan, năm bảy đống

- ra tay, đập bể, mấy trăm hòn

c) Giá trị nghệ thuật của các hình ảnh mang hai lớp nghĩa :

- Làm trai gắn với quan niệm truyền thống về chí nam nhi : gánh vác trách nhiệm lớn, đầu đội trời chân đạp đất, hiên ngang, làm trụ cột... Nguyễn Công Trứ viết : Chí làm trai Nam, Bắc, Đông, Tây - Cho phỉ sức vẫy vùng trong bốn bể. Đứng giữa đất Côn Lôn : tác giả mượn hình ảnh tả không gian thực của việc đập đá để nói đến tư thế (đứng giữa) trượng phu sừng sững, lẫm liệt của người tù khổ sai - người anh hùng.

- Các hình ảnh trong ba câu tiếp theo vừa tả thực công việc đập đá vừa gợi ra vóc dáng, sức mạnh phi thường của một dũng sĩ (làm cho lở núi non, xách búa, đánh tan, năm bảy đống, ra tay, đập bể, mấy trăm hòn).

Câu 3 trang 150 - SGK Ngữ văn 8 tập 1 : Bốn câu thơ cuối bộc lộ trực tiếp những cảm xúc và suy nghĩ của tác giả. Em hãy tìm hiểu ý nghĩa những câu thơ này và cách thức biểu hiện cảm xúc của tác giả.

Tác giả bộc lộ trực tiếp những cảm xúc và suy nghĩ ở bốn câu thơ cuối.

a) Thể hiện vẻ đẹp tinh thần của người chiến sĩ cách mạng : khẩu khí ngang tàng, niềm tin và ý chí sắt đá không thể bị khuất phục.

b) Thế tương quan đối lập là cách thức để tác giả thể hiện cảm xúc :

- Đối lập giữa những thử thách gian khổ trường kì với sự bền bỉ, dẻo dai, kiên trung của người chiến sĩ : tháng ngày, mưa nắng / thân sành sỏi, dạ sắt non.

- Đối lập giữa chí lớn của người mưu đồ sự nghiệp lớn (vá trời) với những gian nan gặp phải khi lỡ bước.

- Bốn câu thơ toán lên một tinh thần lạc quan, tin tưởng vào chính mình, vào con đường chính nghĩa đã lựa chọn. Vẻ đẹp tinh thần này kết hợp với tầm vóc sức mạnh ở 4 câu thơ trước đã tôn hình tượng người anh hùng lên ngang tầm với hình tưởng sử thi.

II. Luyện tập

Câu 1 trang 150 - SGK Ngữ văn 8 tập 1 : Đọc diễn cảm bài thơ.

Câu 2 trang 150 - SGK Ngữ văn 8 tập 1 : Qua cả hai bài thơ Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác và Đập đá ở Côn Lôn, em hãy trình bày lại những cảm nhận của mình về vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn của hình tượng nhà nho yêu nước và cách mạng đầu thế kỉ XX.

- Cả hai bài thơ đều thể hiện khẩu chí của những bậc anh hùng khi sa cơ lỡ bước. Lời thơ phần nào nói lên cái "chí" của họ.

- Hai bài thơ đều toát lên vẻ đẹp của khí phách hào hùng, coi thường hiểm nguy ; đồng thời vững niềm tin sắt đá ở lí tưởng mình đã chọn.